Wybory do Parlamentu Europejskiego odbędą się we wszystkich państwach członkowskich w dniach 6-9 czerwca. W Polsce głosowanie przypada na niedzielę 9 czerwca. W jakie kompetencje wyposażony jest Parlament, w jaki sposób wybiera się deputowanych w Polsce oraz o frakcjach w PE dowiecie się z tego opracowania.
Parlament Europejski – geneza i uprawnienia
Korzenie obecnego Parlamentu Europejskiego sięgają 1952, kiedy na mocy traktatu paryskiego powstała Europejska Wspólnota Węgla i Stali, a w
jej strukturze pojawiło się Zgromadzenie EWWiS. Traktaty rzymskie z 1957 (a ściślej dołączona do nich konwencja) przekształciły je w organ wszystkich trzech Wspólnot Europejskich. Początkowo nazywany był Zgromadzeniem, a później Zgromadzeniem Parlamentarnym. Nazwę Parlament Europejski ustanowiono w 1962, co zaakceptował jednolity akt europejski. Od 1979 deputowani są wybierani w wyborach powszechnych. Kadencja PE wynosi 5 lat.
Do kompetencji Parlamentu Europejskiego należy:
- Udział w procesie legislacyjnym;
- Uprawnienia budżetowe – ustanawianie, udzielanie absolutorium KE;
- Rozpatrywanie petycji obywateli UE skierowanych do PE;
- Ustanawianie komisji śledczych;
- Możliwość zgłoszenia wotum nieufności wobec KE ( większość 2/3);
- Prawo Skargi do TSUE;
- Powoływanie Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich;
- Zatwierdzanie nominacji na przewodniczącego, składu Komisji Europejskiej;
- Wyrażanie zgody na zawieranie umów akcesyjnych, stowarzyszeniowych
Skład Parlamentu Europejskiego
PE składa się z przedstawicieli państw członkowskich. Pierwotnie w jego skład wchodzili delegaci z parlamentów krajowych. Aktualnie PE liczy 705 posłów. Po wyborach w 2024 roku liczba ta wzrośnie do 720, a Polska tym samym zyska jeden mandat – z 52 do 53. Polska należy do grupy państw z ponad 50 przedstawicielami w PE:
Niemcy – 96
Francja – 81
Włochy – 76
Hiszpania – 61
Polska – 53
Najmniej europosłów będą mieli Malta, Cypr, Luksemburg – 6.
W tych wyborach występuje europejski charakter mandatu. Deputowany nie reprezentuje swojego państwa czy regionu, lecz obywateli UE, a co za tym idzie, nie może przyjmować instrukcji od władz jakiegokolwiek państwa albo innych instytucji UE. Sami Europosłowie należą do grup politycznych ─ nie zrzeszają się oni na podstawie narodowości, ale przekonań politycznych. W Parlamencie Europejskim istnieje obecnie 7 grup politycznych – frakcji. Aby utworzyć grupę polityczną, potrzeba 23 posłów reprezentujących co najmniej jedną czwartą państw członkowskich. Posłowie mogą należeć tylko do jednej grupy politycznej. Niektórzy posłowie nie przynależą do żadnej grupy politycznej – są to posłowie niezrzeszeni.
Polskie partie polityczne należą do różnych frakcji. Prawo i Sprawiedliwość przynależy do frakcji Europejskich Konserwatystów i Reformatorów, Platforma Obywatelska wraz z Polskim Stronnictwem Ludowym do Europejskiej Partii Ludowej, a europosłowie Nowej Lewicy do Postępowego Sojuszu Socjalistów i Demokratów w Parlamencie Europejskim.
System wyborczy
Wszystkie państwa członkowskie muszą stosować system oparty na zasadzie proporcjonalnej reprezentacji. Ustanowiono obowiązkowy próg w wysokości od 2 % do 5 % dla okręgów wyborczych. Jedynym państwem, w którym nie obowiązuje próg wyborczy są Niemcy. Zgodnie z wyrokiem Federalnego Sądu Konstytucyjnego, prób wyborczy w wysokości 3% był niezgodny z Konstytucją. W większości państw członkowskich terytorium kraju stanowi jeden okręg wyborczy na potrzeby wyborów do Parlamentu Europejskiego. Niektóre państwa członkowskie podzieliły swoje terytoria na kilka okręgów. W tym gronie znajduje się Belgia, Irlandia, Włochy i Polska. W niektórych państwach członkowskich wyborcy mogą jedynie oddać głos na listę, bez możliwości zmiany kolejności kandydatów na liście (lista zamknięta), w innych państwach wyborcy mogą wyrazić swoje preferencje, głosując na jednego lub więcej kandydatów (głosowanie preferencyjne). Zamiast systemu list niektóre państwa członkowskie
stosują system pojedynczego głosu przechodniego. W tym systemie głosujący ma jeden głos, ale może uszeregować kandydatów, oznaczając ich jako swój pierwszy, drugi, trzeci i kolejny wybór. Aby zostać wybranym, kandydat musi otrzymać minimalną liczbę głosów.
Polska jest podzielona na 13 okręgów wyborczych. Stanowią one terytorium poszczególnych województwa, a nawet dwóch. W jeden okręg połączone są województwa małopolskie i świętokrzyskie, dolnośląskie i opolskie, lubuskie i zachodniopomorskie. Województwo mazowieckie jest podzielone zaś na dwa okręgi – miasto stołeczne Warszawa jest oddzielone od reszty województwa.
Jak wskazują eksperci, podział ten jest dość niesprawiedliwy, bowiem występują różnicę w liczbie osób uprawnionych do głosowania. I tak na przykład w okręgu nr 2 – kujawsko – pomorskie jest 1,5 mln wyborców, podczas gdy w okręgu nr 10 aż 3,6 mln. W wyborach do PE w Polsce nie ma stałej liczby mandatów do zdobycia w poszczególnych okręgach. Mamy do czynienia z mandatami ,,wędrującymi”. Państwowa Komisja Wyborcza spośród komitetów, które przekroczyły próg 5% dokonuje podziału mandatów metodą D’Hondta. A zatem łączny wynik wszystkich partii, które przekroczyły próg wyborczy dzieli się przez kolejne liczby mandatów aż do tego momentu, w którym będzie można ustalić 53 największe ilorazy – dokładnie tyle ile jest mandatów do rozdysponowania.
Następnie mandaty przyporządkowuje się do konkretnych okręgów. W tym celu stosuje się metodę Hare’a – Niemeyera, inaczej zwaną metodą największych reszt. PKW mnoży liczbę mandatów każdego z komitetów przez liczbę oddanych głosów na ten komitet w danym okręgu i dzieli przez liczbę głosów uzyskanych przez ten komitet w skali całego kraju. Uzyskane liczby przed przecinkiem odpowiadają liczbie zdobytych mandatów w poszczególnym okręgu. Gdyby jednak w wyniku tak przeprowadzonych działań został mandat do rozdzielenia, to wówczas uzyskuje go ten komitet, który ma największą liczbę po przecinku – resztę.
Mandaty najczęściej wędrują do okręgów najbardziej zaludnionych, a więc Warszawy, Dolnego Śląska, Małopolski i województwa świętokrzyskiego czy województwa wielkopolskiego. W teorii może się zdarzyć tak, iż wyborcy z danego okręgu w ogóle nie będą mieli swojego przedstawiciela – np. w najmniej zaludnionym województwie kujawsko – pomorskim.
Kto może głosować i kandydować do Parlamentu Europejskiego?
Czynne prawo wyborcze przysługuje osobom, które najpóźniej w dniu głosowania ukończyły 18 rok życia. Wyjątkiem są jednak Austria i Malta, gdzie wiek ten wynosi 16 lat oraz Grecja – 17 lat. Co ciekawe, w kilku państwach udział w wyborach jest obowiązkowy. Obowiązek ten istnieje w: Belgii, Bułgarii, Luksemburgu, Grecji oraz na Cyprze.
Jako obywatel/obywatelka Unii możesz kandydować na takich samych warunkach jak obywatele kraju, w którym mieszkasz. Jeśli od obywateli danego kraju wymaga się, aby mieszkali w tym kraju przez określony czas, zanim będą mogli kandydować w wyborach europejskich, ten sam warunek będzie dotyczył również Ciebie. Nikt nie może kandydować w tych samych wyborach w więcej niż jednym państwie członkowskim. W Polsce bierne prawo wyborcze wynosi 21 lat. Dodatkowo, od co najmniej 5 lat stale zamieszkuje w Rzeczypospolitej Polskiej lub na terytorium innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej.
Taki sam wiek obowiązuje w Belgii, Bułgarii, Cyprze, Czechach, Estonii, Irlandii, Litwie, Łotwie i Słowacji. Nieco więcej trzeba mieć lat w Rumunii – 23 lata oraz we Włoszech i Grecji – 25 lat.
Warto zaznaczyć, że posłów do PE obowiązuje zasada incompatibilias. Członek PE nie może łączyć swojego mandatu ze sprawowaniem funkcji we władzach państw członkowskich ani innych instytucjach UE.
opracowali: Arkadiusz Plewik, Alicja Wiecheć i Krystian Kruszka
