Rewolucja przemysłowa rozpoczęła się w XVIII wieku, a rozpędu nabrała w tak zwanym, długim XIX wieku (1789-1914). Jednak co jeśli pewna forma rewolucji przemysłowej mogła nastąpić już kilkaset lat wcześniej? A przynajmniej, zagwarantować bardzo wysoki poziom życia, w warunkach preindustrialnych, czy rozwinięte instytucje państwowe i innowacje technologiczne, czy finansowe, które wyprzedzały swoją epokę o wieki. Chińska rewolucja przemysłowa była pierwszą na świecie.
Chińska rewolucja przemysłowa w rolnictwie i miastach
Chodzi o Chiny w okresie dynastii Song. Dokładnie był to okres 960-1279. Wtedy miała miejsce chińska rewolucja przemysłowa. Panowanie dynastii Song stanowi dość interesujący okres historii Chin. W tym tekście skupimy się jednak na aspektach gospodarczych. Ten jest, jak wcześniej zaznaczyłem, niezwykle ciekawy. Okres Song charakteryzuje się rosnącą komercjalizacją struktury gospodarki. W rolnictwie rosło znaczenie upraw nastawionych na handel, zwłaszcza wzrosła produkcja herbaty czy cukier. Szacuje się przez pierwsze 100 lat, produkcja herbaty urosła z 240 tysięcy ton do prawie 2 mln.
Zobacz także: Współczesna Pułapka Tukidydesa – rywalizacja Chin i USA o Tajwan
Polityka rolna dynastii, która polegała na przydzielaniu ziemi i masowej irygacji w formie robót publicznych, doprowadziła do rekordowego wykorzystania gruntów rolnych, do którego nie zbliżyły się w następnych wiekach dynastie Ming i Qing. W tym okresie również udoskonalano technologiczne aspekty uprawy, nawozów czy mechanizmów zarządzania. Powstały wtedy duże państwowe plantacje, a niektóre typy produktów rolnych były monopolizowane, aby finansować dalsze inwestycje w rolnictwie.
Rozwojowi rolnictwa w miastach towarzyszyła ekspansja usług w miastach, relacje podróżników z ich kroniki wspominają o zachwycie nad rozwinięciem miast chińskich. Opisują liczne punkty usługowe jak restauracje czy rozwijające się drobne rzemiosło na przedmieściach miast. Istotna też była ekspansja cechów i gildii, która poprawiała jakość produkcji i wspomagała rozwój technologiczny. Ilość miejsc pracy oraz wachlarz dostępnych zawodów w miarę rozwoju podziału pracy, odnotowywał bezprecedensowy boom. W większych miastach przemysł i handel był dominowany przez duże przedsiębiorstwa państwowe i prywatne. Chociaż z uwagi na zdecydowany rozrost przedmieść większych miast również i tam rozwijało się drobne rzemiosło czy handel.
Chińska rewolucja przemysłowa w przemyśle
Niezwykle interesujący jest gigantyczny wzrost produkcji stali i węgla, budulców gospodarki industrialnej. To dzięki temu rozpoczęła się chińska rewolucja przemysłowa. W okresie Song ta sięgała ponad 120 mln ton w przypadku stali, co stanowiło wręcz gigantyczny wynik. Poza zastosowaniem wojskowym i klasycznym w gospodarce wzrosła ilość segmentów gospodarki wykorzystujących stal. Za sprawą budowanych przez państwo kanałów i dróg poprawiała się komunikacja, między obszarami produkcji a głównymi miastami. W aspekcie węgla Chińczycy zaczęli jako pierwsi wykorzystywać węgiel koksowy. Niemal 500 lat przed Europejczykami.
Zobacz także: Dirigisme – francuska droga kapitalizmu
Poziom życia Chińczyków w tym okresie był niezwykle rozwinięty. Mobilność społeczna, oczywiście jak na swoją epokę była znaczna. Wedle szacunków, zarobki rolników i niewykwalifikowanych robotników, czyli większość społeczeństwa, były prawdopodobnie najwyższe wśród społeczeństw preindustrialnych. Na tyle, aby zamożni podróżnicy z krajów muzułmańskich byli zaszokowani poziomem życia zwykłych chłopów. Cytując Ibn Battuta, który kilka dekad po upadku Song stwiedził, mimo pewnego regresu, że: Na świecie nie ma ludzi bogatszych niż Chińczycy. Z powodu zaistnienia ujednoliconego systemu podatkowego, efektywnych szlaków handlowych, rozrostu instrumentów finansowych, o których napisze później, czy masowej specjalizacji regionów państwa dziś historycy gospodarczy nazywają Chiny Song pierwszą nowoczesną gospodarką w historii.
W temacie handlu zagranicznego Chin, w kontekście historycznym, Europejczycy kojarzą Chiny raczej z jedwabnego szlaku, ale dla samych Chin, o wiele ważniejszym był handel morski i lądowy z krajami Azji. Zwłaszcza z mniejszymi sąsiadami. Na południu Chin powstały liczne stocznie i zakłady produkcyjne do budowy statków. Wysoki popyt w Chinach na zagraniczne towary, szczególnie przyprawy pochodzące z Indii ułatwił rozwój chińskiego handlu morskiego. Wedle przepisów rządowych największe statki handlowe miały załogi liczone w setkach. Ekspansja przemysłu stoczniowego wspomagała resztę gospodarki. Rozrost handlu, w warunkach sinocentrycznych, pokazywał siłę tego państwa. Pomijając nawet milionową armię.
Spółki akcyjne i inne rozwiązania wyprzedzające Europę
Chińska rewolucja przemysłowa wywarła wpływ całe państwo. Istotne w sile gospodarki Chin, było powstawanie spółek akcyjnych, a także oddzielenie w większych firmach roli właściciela od menadżera czy pojawienie się pasywnych inwestorów. Wynikał z tego obrót aktywami. Za Song powstał nawet pierwszy pieniądz papierowy tzw. Jaozi. Stosowane mechanizmy wyprzedzały te europejskie o wieki. Rozwój technologiczny poza aspektami typowo gospodarczymi obejmował wynalezienie kompasu, proto-druku czy poprawę wiedzy medycznej.
Zobacz także: Niemiecka Szkoła Historyczna – rozwój koncepcji ekonomii narodowej
W ciągu następnych lat XI i XII wieku umacniał się przemysł i bogaciło się społeczeństwo. Rosła urbanizacja i poprawiała się produktywność rolnictwa. Jednak niestety z punktu widzenia Chin, kolejne najazdy i wojny, zbyt małe ilości węgla dostępnego blisko miast/rzek, brak dostatecznej ilości klasy średniej, która kształtowała popyt na towary przemysłowe czy upadek polityczny dynastii Song, która sprzyjała tym procesom, zakończył ten fascynujący eksperyment.
Bibliografia:
- R. Hartwell, Markets, Technology and the Structure of Enterprise in the Development of the Eleventh Century Chinese Iron and Steel Industry, [w:] The Journal of Economic History, tom 26, nr 1, Cambridge 1966.
- P. Golas, Rural China in the Song, [w:] The Journal of Asian Studies, tom 39, Pittsburgh 1980.
- A. Swanson, Why the Industrial Revolution didn’t happen in China, [w:] https://www.washingtonpost.com/news/wonk/wp/2016/10/28/why-the-industrial-revolution-didnt-happen-in-china/, dostęp 10.02.2024.
- Lien-sheng Yang, Wirtschaftliche Rechtfertigung für Ausgaben – eine ungewöhnliche Idee im traditionellen China, Harvard 1957.
- D. Kuhn, Die Song-Dynastie, 960 bis 1279: Eine neue Gesellschaft im Spiegel ihrer Kultur, [w:] Harvard Journal of Asiatic Studies, tom 49, nr 2, Harvard 1989.
Wpływ euro na płace w Europie Środkowo-Wschodniej. Słowacja z zadyszką