Francja jest drugą największą gospodarką unii europejskiej. I nie stała się nią bez powodu. Bardzo wiele zawdzięcza dirigisme, który stał się pewnym wzorem prowadzenia polityki gospodarczej. W poniższym artykule opiszę, jak wyglądało francuskie podejście do kapitalizmu.
Dirigisme – francuska droga kapitalizmu
Dirigisme to francuska doktryna gospodarcza, którą można opisać jako keynesizm we francuskiej specyfice w połączeniu z elementami państwa rozwojowego i państwa opiekuńczego. Genezy można upatrywać w ruchach technokratycznych, Kolbertyzmie, doświadczeniach II cesarstwa czy amerykańskiej szkole biznesu. Najważniejszym teoretykiem jest Jean Monnet, również jeden z twórców Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej.
Zobacz także: Kampania wyborcza okiem ekspertów – 13.10.2023 r. UMCS
Omawiana doktryna przyjmuje stanowisko, wychodząc z założenia, że sprawnie działające państwo może wziąć na siebie większą odpowiedzialność za kierowanie produkcją, inwestycjami, handlem międzynarodowym itd. Ma służyć uzupełnieniu i wzmocnieniu rynku, a nie zastąpieniu mechanizmu rynkowego. Dlatego dirigisme jest stosowany w gospodarkach kapitalistycznych. Jednym z głównych wyróżników doktryny jest system planowania orientacyjnego. Zadnie to spoczywało na barkach Commissariat général du Plan, czyli Generalnej Komisji Planowania. Powstała w 1946 roku i funkcjonowała aż do 2006.
Jakie cele miał dirigisme? Cele dirigisme i jego planowania można zdefiniować następująco wedle statutu samej instytucji:
- Rozwój produkcji krajowej i handlu zagranicznego, szczególnie w tych dziedzinach, w których Francja znajduje się w najkorzystniejszej pozycji;
- Zwiększenie produktywności;
- Zapewnienie pełnego zatrudnienia siły roboczej;
- Podniesienie poziomu życia oraz poprawa stanu środowiska i warunków życia społecznego;
Planowanie gospodarcze w kapitalistycznym dirigisme
Mechanizmy planowania można podzielić następująco: dostarczenie informacji gospodarce. Było to czynione w formie dobra publicznego, którego rynek sam nie mógł rozpowszechniać lub jest to utrudnione. Przy pomocy tego identyfikuje się już na wczesnym etapie nadprodukcje czy niedobory. Następnie udzielało to wskazówek na temat zmian i wiele pokrewnych do tego. Było to robione w taki sposób, aby zachowania inwestycyjne mogły zostać zmodyfikowane w odpowiednim okresie czasu. Miało to na celu zredukowanie problemów, czy zwiększenie efektywności, po to, aby uzyskać bardziej skoordynowaną gospodarkę.
Na podstawie wcześniej zebranych danych tworzono kilkuletnie plany gospodarcze, wedle których określało się, jaka ma być dynamika wzrostu dochodu narodowego, docelowy wskaźnik inflacji, poziom bezrobocia czy bilans handlowy. Następnie przy pomocy takich planów, instruowało się firmy co do tego jak powinny realizować produkcje, inwestycje czy zmieniać ceny, bez oczywiście zmuszania ich do tego. Aby proces zachodził sprawniej, wspierało się firmy informacjami co do zmian na rynkach międzynarodowych. Umożliwiało to im dostosowanie się.
Zobacz także: Niemiecka Szkoła Historyczna – rozwój koncepcji ekonomii narodowej
Działania w planach organizowano w kilku wariantach, zależnie od koniunktury międzynarodowej, czy występowania nagłych wydarzeń na świecie. Najczęściej plany miały kilka podstawowych celów, np. rozbudowa krajowego przemysłu, infrastruktury, wsparcie rozwoju techniki czy rozwój zabezpieczenia socjalnego. Do tego kilka dodatkowych, z różnym priorytetem. Wszystko to miało na celu nakierować inwestycje na potrzebne sektory oraz państwo na długookresowy rozwój i stabilność makroekonomiczną. Również pod kątem kryzysów podażowych.
Oczywiście, same plany pod kątem zaleceń nie wystarczą i tu wchodzi temat koordynacji działań polityki fiskalnej oraz monetarnej, z uwzględnieniem prawa w działanie planu. Tutaj również wachlarz działań był bogaty.
Mechanizmy fiskalne oraz monetarne w dirigisme
Pod kątem polityki monetarnej, było to oczywiście dostosowanie stóp procentowych, czyli nihil novi. Nie ma większego sensu na rozwodzenie się nad tym. Pod kątem działań fiskalnych należy do nich organizacja „zbilansowanego” systemu socjalnego, tak by spełniał swoje funkcje. Zwracano jednak uwagę na eliminację nadmiernych wydatków rządu, które można było skierować na inne cele. Dalej, wartym odnotowania były działania państwowych firm, które wspierały realizację planu. Wykup części udziałów w niektórych firmach celem ich dokapitalizowania, przy zachowaniu dywidendy z nich.
Pod kątem wsparcia pośredniego można wymienić sporo typów subwencji dla firm, które otrzymywały za eksport, rozwój aparatu produkcji, finansowanie badań czy poprawę warunków pracy. Do tego, druga strona działań fiskalnych, czyli ulgi podatkowe dla firm, które inwestowały w sektory gospodarki, na których skupiony był aktualny plan. Poza tym rząd skupiał się na sporej ilości zleceń publicznych dla krajowych firm. W innym aspekcie istotne było zlecanie prywatnym firmom określonych badań czy inicjowanie ich ze środków publicznych, aby udostępnić je krajowym firmom prywatnym. Do tego aktywnie stosowano cła importowe, limity importu, czy cła eksportowe.
Zobacz także: Bezpieczeństwo w programach Konfederacji, Trzeciej Drogi oraz Nowej Lewicy
Wszystkie te mechanizmy miały wspomóc krajową gospodarkę. Inwestycje publiczne w dirigisme były dość istotną sprawą. Realizacja budowy infrastruktury, lotnisk, stoczni, portów, rozwoju energetyki czy strategicznych działów gospodarki, pokroju przemysłu zbrojeniowego. A także działania pokroju rozwoju technicznego monopoli publicznych. Ogólnie dirigisme ma na sobie duże piętno woluntaryzmu, czyli nacisku na modernizacje. Realizowano gigantyczne inwestycje w energię jądrową, początki internetu i komputeryzację, lotnictwo cywilne, dobra kapitałowe itd.
Pod kątem handlu międzynarodowego odchodzono od bardziej restrykcyjnych form protekcjonizmu, które były już przestarzałe, na bardziej selektywne podejście do wymiany handlowej, tak aby możliwy popyt przekierowywać do krajowych firm. Ważne było, aby tym samym nie podnosić obciążeń w formie cen produktów, które były jeszcze niedostatecznie produkowane. Czy przykładowo stosowanie subsydiów do importu określonych dóbr w specjalnych okolicznościach.
Monopole, prawo i wyniki dirigisme
Interesujące są również działania z zakresu deregulowania prawa antymonopolowego i tworzenia systemu czempionów narodowych/bohaterów produkcji. Zakładano więcej dużych firm, które miały działać wedle planu i interesu społecznego, otrzymując za to benefity. Celem było uzyskanie złotego środku, między czebolami i Zaibatsu a firmami rodzinnymi, które nie wykazują dostatecznej chęci do ekspansji. Do tego należy wspomnieć o wspieraniu nowoczesnych rozwiązań, z zakresu zarządzania promowanego przez państwo, co przekładało się na wyraźnie większą produktywność i konkurencyjność, w połączeniu z innymi czynnikami.
Zobacz także: Niemiecki romantyzm a sprawa polska. Początek niemieckiego nacjonalizmu
Efekty dirigisme, były nad wyraz optymistyczne. Średni wzrost gospodarczy powyżej 5%, nieustannie pełne zatrudnienie, dynamika wzrost płac realnych (wzrost o 174% w 25 lat), bardzo wysoki poziom inwestycji/oszczędności względem PKB, stabilność inflacji czy dodatnie bilanse handlu. Sam okres tego systemu jest nazywany wspaniałym trzydziestoleciem, przerwanym przez kryzysy naftowe, a później zawirowania polityczne. Złoty okres we Francji ten koncepcji, to lata 1945-1980 później ograniczano jej znaczenie. Dziś gospodarki, które powszechnie stosują system dirigisme to Indie czy Singapur. Francja od około 3 lat zaczyna do tego systemu wracać.
Źródła:
- Jean Fourastié Les Trente Glorieuses, ou la révolution invisible de 1946 à 1975 1979
- Louis Daujarques, Le Néo-dirigisme technocratique 1968
- Kindleberger, Charles (1967). “French Planning”
- Edmond Giscard d’Estaing, Faillite du dirigisme
- Hun Joo Park, Triumph and Crisis of Dirigisme: Regimes and the Politics of Small Business Finance,
- Milward, Alan (1987). The Reconstruction of Western Europe: 1945-1951
- André Piettre, Économie dirigée d’hier et d’aujourd’hui: colbertisme et dirigisme
- Mariana Mazzucato (June 25, 2013). “The Myth of the “Meddling” State”L. Hanley
- A. P. Kerr & N. H. Waites (1984). Contemporary France: Politics and Society Since 1945
- Schmidt, Johannes Dragsbaek (1996). “Models of Dirigisme in East Asia: Perspectives for Eastern Europe”
- Schmidt, Johannes Dragsbaek (1996). The Aftermath of ‘Real Existing Socialism’ in Eastern Europe
- Nielsen K. (2008) Planification indicative
