Kosowo, a dokładnie Republika Kosowa ogłosiła swoją niepodległość w 2008 roku, jednak do tej pory nie jest uznawana przez wiele państw świata. Czy Kosowo jest państwem mimo tak napiętej sytuacji międzynarodowej? Czy możemy mówić o tym, że Kosowo jest niepodległe? Udzielenie odpowiedzi na te pytanie przez osobę niezwiązaną z Kosowem wymaga wykonania wieloetapowej analizy sytuacji polityczno-społecznej oraz podjęcia trudu zapoznania się z historią nie tylko samego Kosowa, ale również jego sąsiadów. Kolejną niezbędną czynnością w udzieleniu odpowiedzi, jest zdefiniowanie czym jest państwo. Głównie z uwagi na uznaniowy charakter tego pojęcia. Na arenie międzynarodowej niekiedy jest płynne i zależy od decyzji czy interesów rządów państw. Definicja jest konieczna aby określić czy Kosowo w naszej ocenie jest bądź nie jest państwem.
Czy Kosowo jest państwem? – definicja i historia
Wedle konwencji z Montevideo przeprowadzonej w 1933r. pojęcie państwa jako podmiotu prawa międzynarodowego określa się jako organizację obejmującą ludność stale zamieszkującą wybrane terytorium, posiadającą własny rząd i zdolną do utrzymania stosunków z innymi państwami.
Kosowo geograficznie i politycznie należy do grona terytoriów półwyspu bałkańskiego. Historia tego specyficznego kawałka Europy może przybliżyć genezę wątpliwości względem Kosowa jako państwa. Przez wieki stosunkowo niewielki obszar Bałkanów był bardzo zróżnicowany etnicznie. Od czasów panowania Imperium Osmańskiego (II połowa XVI wieku) na omawianych terenach sytuacja zaczęła się komplikować. Duży problem stanowiła mieszanka wyznawców odmiennych od siebie religii na niewielkim obszarze. Podając za przykład tereny dzisiejszej Bośni – w średniowieczu wyznawano tam trzy religie : bogomilizm, katolicyzm i prawosławie (Ickiewicz- Sawicka 2014).
Zobacz także: Niemiecki romantyzm a sprawa polska. Początek niemieckiego nacjonalizmu
Po przejęciu władzy przez Turków duża część ludności stała się wyznawcami islamu. Co zaskakujące, nie było to spowodowane prześladowaniami religijnymi przez Imperium Osmańskie. Podbite tereny mogły cieszyć się swobodą wyznania. Powodem zmiany wiary była chęć przynależności do „tych wygranych” – czyli ówcześnie rządzących Turków którzy wyznawali islam. Zostanie wyznawcą islamu wiązało się z przynależnością polityczną oraz ekonomiczną do warstwy rządzącej. Przynosiło to realne benefity w postaci danin płaconych przez chrześcijańską część ludności. Podobne sytuacje miały miejsce na terenie większości półwyspu bałkańskiego. Jasny podział na warstwę rządzących wyznających islam a podległych im chrześcijan był niejednokrotnie przyczyną konfliktów.
Należy pamiętać, że wyznanie nie było jedynym konfliktogennym czynnikiem. Półwysep bałkański obecnie zamieszkują Grecy, Czarnogórcy, Macedończycy, Serbowie, Bośniacy, Albańczycy, Chorwaci, Rumuni, Bułgarzy i Słoweńcy. Zsumowanie wyznawców różnych religii na stosunkowo niewielkim obszarze, a następnie ich nierównomierne podzielenie wśród wyżej wymienionych narodów daje mniej więcej sytuację na Półwyspie Bałkańskim. Należy również dodać, że narody są pomieszane na obszarze istniejących obecnie państw. Za przykład można podać wspomnianą już Bośnię i Hercegowinę. Na terenie Bośni według spisu powszechnego z 2013r. 50,11% stanowili bośniacy (bośniaccy muzułmanie), 30,78% Serbowie, 15,43% Chorwaci (Rodolfo Toè 2016).
Czy Kosowo jest państwem? – aspekt narodowy
Nie bez powodu Bałkany zyskały miano kotła, tygla, a nawet beczki prochu i miękkiego podbrzusza Europy (Mihajić 2008). Konflikty etniczno-polityczne na terenie „kotła bałkańskiego” gotowały się na tyle mocno, że były bezpośrednią przyczyną wybuchu pierwszej wojny światowej. Genezy powstania dylematu zadanego w temacie pracy – Czy Kosowo jest państwem należy upatrywać w konflikcie Albańsko – Serbskim.
Na terenach obecnego Kosowa przez wieki ścierały się dwa narody – Albańczycy oraz Serbowie. Konflikt rozpoczął się na długo przed zadeklarowaniem niepodległości przez władze Kosowa. Pierwszych sporów tych ludów można upatrywać się już w XV-wieku. Chodzi o bohatera narodowego Albanii – Jerzego Kastriotę. Był to XV-wieczny arystokrata który bohatersko wypędzał Turków z rodowitych ziem. Albańczycy uważają, że to dzięki niemu do ich narodu przylgnęła etykieta nieustraszonych bojowników o wolność. Serbska strona natomiast podaje, że ta sama postać nazywana Skanderbegiem – jest serbskim bohaterem którego grób od XV wieku mieści się w nekropolii w Hilandarze na górze Atos. Dowody historyczne wskazują, że serbska strona w tym temacie najprawdopodobniej ma rację (Petrović, Kamčevski 2016).
Zobacz także: Integracja polsko-węgierska. Nasi członkowie w Budapeszcie i Krasiczynie
W wyniku powstania zbrojnego przeciw Imperium Osmańskiemu od 1815 roku Serbia uzyskała autonomię. Sto lat później, w wyniku wojny bałkańskiej wyparto Turcję z półwyspu oraz powstała Albania – blokując Serbom dostęp do Adriatyku. Podczas drugiej wojny światowej, po zajęciu przez III Rzeszę Jugosławii w skład której wchodziła Serbia, Albania kolaborowała z Niemcami. Utworzona została 22 albańska dywizja SS „Skanderbeg”. W trakcie wojny Albańczycy dopuścili się czystek etnicznych, oraz miały miejsce wysiedlenia ludności serbskiej z terenów Kosowa. Po wojnie nastąpiło częściowe zjednoczenie państw zachodnich Bałkanów, w formie Federacyjnej Ludowej Republiki Jugosławii nad którą sprawował władzę Josip Broz Tito.
Niezadowolenie Serbów na poczynania dyktatora
Dyktator przez 35lat sprawowania władzy prowadził na ogół politykę pro-albańską. Powodowało to niezadowolenie wśród serbskiej części społeczeństwa. Wyż demograficzny wśród albańskiej mniejszości oraz utworzenie w 1974r. Autonomicznej Prowincji Kosowa wskazywał w oczach Serbów na ekspansję Albańczyków ich kosztem. Ludność serbska będąca w tym momencie mniejszością w Kosowie, wskazywała na dyskryminację ze strony komunistycznych władz wspierających większość albańską. Po śmierci Tito zła sytuacja w Jugosławii a co za tym idzie – konflikt między Serbami i Albańczykami się pogłębiał. Należy w tym miejscu wspomnieć o Slobodanie Miloševiciu – serbskiemu nacjonaliście który aktywnie działając przeciwko autonomii Kosowa umocnił swoją pozycję polityczną. W 1989 został prezydentem Serbii, a następnie zniósł autonomię Kosowa.
Odpowiedzią strony albańskiej zamieszkującej Kosowo był bojkot instytucji państwa jugosłowiańskiego. Zaprzestali oni wysyłać swoje dzieci do szkół publicznych, załatwiać sprawy w urzędach, przestali płacić podatki na rzecz Jugosławii. Równocześnie z tymi działaniami, tworzono własną – kosowską administrację oraz wybierano, nieuznawaną przez Serbów władzę. Rozpad Jugosławii od 1991 był m.in. pokłosiem konfliktu o Kosowo. W 1996r. zaczęły się zamachy terrorystyczne na terenie prowincji. Ich organizatorami byli kosowscy Albańczycy. Założyli oni organizację Armii Wyzwolenia Kosowa (UÇK). Za sprawą działalności UÇK w 1998 wojsko jugosłowiańskie udzieliło pomocy prześladowanym Serbom, próbując zniszczyć nowopowstałą organizację.
Zobacz także: Operacja Polska NKWD – zapomniane ludobójstwo Polaków w ZSRR
W wyniku krwawych starć 200tyś Kosowskich Albańczyków musiało opuścić swoje domy, a wielu zginęło podczas walk. Albańczycy odpowiedzieli tym samym – zmuszając do migracji z Kosowa 30 tyś Serbów. Po tych wydarzeniach ONZ potępiło działalność Serbów. W wyniku kolejnych zbrodni popełnianych na terenie Kosowa NATO nakazało zakończenie działań wojennych oraz zagroziło zbombardowaniem Serbii. W 1999 NATO przeprowadziło operację nalotów na Serbię w celu zmuszenia prezydenta Slobodana Miloševicia do zakończenia czystek etnicznych na terenie Kosowa. Warunkiem stawianym przez wojska NATO było wycofanie sił serbskich z terenu Kosowa oraz zastąpienie ich międzynarodową misją pod nazwą KFOR. Ich zadaniem było pełnienie funkcji policyjnych oraz rozbrojenie i likwidacja pozostałych bojowników UÇK. Po interwencji NATO 17 lutego 2008 roku Kosowo ogłosiło niepodległość, mimo to Serbia do dzisiaj uznaje ten teren za część swojego państwa.
Czy Kosowo jest państwem? – analiza właściwa
Po analizie historycznej miejsca będącego tematem pracy można skupić się na odpowiedzeniu na pytanie, czy Kosowo jest państwem? Aby odpowiedzieć trzeba także przyjrzeć się dzisiejszemu położeniu politycznemu tego terenu spornego. Niepodległość Kosowa uznało 117 państw. Co ciekawe, rada bezpieczeństwa ONZ w rezolucji nr 1244 uznała, że Kosowo jest częścią Serbii będącą tymczasowo pod pieczą jej organów. Do dnia dzisiejszego na terenie Kosowa misja KFOR nadal trwa. Ponad 3500 żołnierzy państw paktu północnoatlantyckiego (w tym Polaków) pilnuje porządku, aby nie dopuścić do sytuacji z końca XX wieku.
W roku 2010 Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości w Hadze uznał, że deklaracja niepodległości jest legalna, z uwagi na brak prawa mówiącego o tym, że nie można tego zrobić. W Unii Europejskiej – Hiszpania, Słowacja, Cypr i Rumunia nie uznały państwowości Kosowa. Można dopatrzyć się, że arena międzynarodowa pod względem politycznym nie jest jednogłośna w tej sprawie. Trzeba zauważyć natomiast fakty, a tym samym odnieść się do podanej wcześniej definicji państwa. Teren Kosowa zamieszkuje obecnie ok. 2 miliony osób. Około 92% spośród mieszkańców identyfikuje się jako Albańczycy, 1,5% jako Serbowie oraz 6,5% jako inne grupy etniczne.
Zobacz także: Twitter jako narzędzie dezinformacji podczas wojny na Ukrainie
Patrząc na stopień nasycenia Kosowa ludnością albańską można dojść do wniosku, że Serbskie roszczenia do tego terenu są w dużej mierze nieaktualne. Dociekając do powodów domagania się przez Serbię przynależności tych terenów, można pomyśleć że nie chodzi tylko o obszar, a bardziej o surowce bądź bogactwo znajdujące się w granicach Kosowa. Otóż Kosowo według wskaźnika PKB per capita według parytetu siły nabywczej znajduje się na 99 miejscu na świecie (CIA 2020). Oznacza to, że jest jednym z najbiedniejszych rejonów Europy, dochody na mieszkańca są porównywalne z Algierią, Libią, czy Mongolią. Analizując jednak pokłady kopalne które się tam znajdują, wygląda na to, że jest o co rywalizować. Obszar ten jest bogaty w węgiel brunatny (piąte największe pokłady na świecie), węgiel kamienny, złoża cynku, ołowiu, srebra i chromu. Szacowana wartość złóż mieści się między 13,5-25 miliardów euro.
Podsumowanie
Przyglądając się Kosowu jako bytowi politycznemu, można stwierdzić, że posiada wszelkie przesłanki ku swojej państwowości. Zgodnie z opisaną na początku pracy definicją państwa. Kosowo posiada ludność stale zamieszkującą jego terytorium, co ciekawe o większej jednorodności etnicznej niż Serbia (83,3% mieszkańców określa się jako Serbowie). Kosowo posiada własny rząd którego premierem jest Albin Kurti. Zdolność do utrzymywania stosunków z innymi państwami przejawia się posiadaniem przez Kosowo 20 ambasad i 7 konsulatów ulokowanych w całym świecie. Odpowiadając na pytanie z tytułu pracy, uważam że Kosowo jest państwem, a kwestia uznania tego faktu ma charakter czysto polityczny.
Bibliografia:
- Konwencji z Montevideohttps, [w:] //pl.alegsaonline.com/art/66329
- M. Ickiewicz-Sawicka, Religie na Bałkanach ze szczególnym uwzględnieniem islamu – szkic historyczny, 2014.
- Rodolfo Toe, Census Reveals Bosnia’s Changed Demography, 2016.
- M. Mihajić, Bałkański kompleks niestabilności i bezpieczeństwa, [w:] R. Zięba(red.), Bezpieczeństwo międzynarodowe po zimnej wojnie, Warszawa 2008, s. 297-330.
- A. Petrović, D. Kamčevski, Etniczno-kulturowe i geopolityczne uwarunkowania ekspansji Albańczyków, [w:] Przegląd Geopolityczny, tom. 21, 2017, s. 9-30.
- Konflikty na świecie – problem albański, [w:] https://zpe.gov.pl/b/konflikty-na-swiecie—problem-albanski/PHdVgtNq9
- On the road to becoming a fully-functioning state, [w:] https://www.bmz.de/en/countries/kosovo
- NATO mission in Kosovo (KOFOR), [w:] https://shape.nato.int/ongoingoperations/nato-mission-in-kosovo-kfor-
- Explainer: The EU’s Kosovo awkward squad, [w:] https://emerging-europe.com/news/the-explainer-the-eus-kosovo-refuseniks/
- Kosovo, [w:] https://minorityrights.org/country/kosovo/
- Real GDP (purchasing power parity), [w:] https://www.cia.gov/the-world-factbook/field/real-gdp-purchasing-power-parity/country-comparison/
- A. Hoti, The Export Potential of Kosovo ‘s Natural Resources and their Impact on the Kosovo Economy, 2014.
Jak sprawdziło się euro na Słowacji? Wywiad z Prezesem Stowarzyszenia Racja
