Romantyzm w Niemczech miał bardzo istotną rolę dla rozwoju nacjonalizmu. Mało znanym w Polsce, a jednocześnie istotnym zagadnieniem w historii tworzenia się nowoczesnych tożsamości narodowych jest niemiecki Burschenschaft. Ich poglądy wynikające z postulatów rewolucji narodowo-liberalnych odgrywały istotną rolę w zjednoczeniu Niemiec. Promowały również wartości demokratyczne i koncepcję konstytucjonalizmu. Jednocześnie mają pewną kartę w historii zaborów i walki Polaków o samostanowienia.
Romantyzm w Niemczech — początki
Historia zaczyna się w okresie wojen Napoleońskich. Gdy z jednej strony ideały nacjonalizmu i liberalizmu przenikały do Niemiec, a z drugiej strony Niemcy były okupowane przez Francję, bądź jej podporządkowane. W latach 1806-09 wybuchały powstania w niektórych heimat (małe ojczyzny), które były krwawo tłumione przez francuzów. Dodatkowo po zniszczeniu wielkiej armii Napoleona Król Prus Fryderyk Wilhelm III ogłosił Befreiungskriege, czyli wojnę wyzwoleńczą.
W słynnej odezwie An Mein Volk, król wzywał mniejsze heimat do walki, a w dalszej jej części, dość emocjonalnie do walki z okupantem. W tym czasie formował się Freikorps Lützow. Była to pierwsza formacja składająca się z ochotników pochodzących z całych Niemiec.
Powołana landwehra z ochotników liczyła 120 tysięcy osób. Po słynnej bitwie pod Lipskiem, która zajmuje niezwykle istotne miejsce w niemieckiej tożsamości narodowej (zwaną również bitwą narodów) i zakończeniu wojny powstała legenda. W dużej mierze oparta na fakcie pospolitego ruszenia wielu młodych Niemców i Niemek, którzy walczyli i umierali za swój kraj. Bez względu na pochodzenie, stan społeczny, a nawet płeć.
Zobacz także: Operacja Polska NKWD – Zapomniane Ludobójstwo Polaków W ZSRR
W ciągu następnego roku zaczęły powstawać pierwsze Burschenschafty, zasilane weteranami freikorpsu, Landwehry i Jägerów. Pierwszy powstał w Jenie 12 czerwca 1815. Jako stowarzyszenie studentów o profilu patriotycznym, liberalnym i demokratycznym. Wyróżniały się tym, że w przeciwieństwie do korpusów studenckich, wstęp był dla wszystkich, a nie tylko przedstawicieli szlachetnie urodzonych.
W tych też latach nacjonalistyczne środowiska przyjęły za flagę Niemiec barwy czarno czerwono złote, w upamiętnieniu freikorpsu. A niemieckim odpowiednikiem francuskiego hasła wolność, równość i braterstwo, zostało Ehre, Freiheit, Vaterland- honor, wolność i ojczyzna. Obietnice wielu królów i książąt państw niemieckich o wprowadzeniu konstytucji i parlamentaryzmu rozbudzały nadzieje. A kongres Wiedeński na zjednoczenie Niemiec.
Związek Niemiecki, a zjednoczone państwo
Powołanie Związku Niemieckiego, zamiast zjednoczonego państwa i tłumienie wolności politycznej zawiodły oczekiwania patriotycznie nastawionych Niemców. Na bazie tego zawodu 18 października 1817 doszło do festiwalu w Wartburgu, który zgromadził kilkuset studentów zrzeszonych w Burschenschafty. Podczas niego trwały manifestacje patriotyczne nawołujące do zjednoczenia Niemiec, w formie demokratycznego państwa prawa. Miejsce jest nieprzypadkowe, ponieważ to w Wartburgu Marcin Luter przebywał gdy został wyjęty spod prawa.
Reformacja w niemieckim ruchu odgrywała istotną rolę, jako symbol zrzucenia jarzma papieża, a niedawna wojna wyzwoleńcza odgrywała tu role paraleli między odrzuceniem katolicyzmu a wygnaniem Francuzów z Niemiec. Wydarzeniem, które do dziś jest kojarzone z tym festiwalem, jest palenie ksiąg dokonane przez studentów w rocznice bitwy pod Lipskiem. Książki te były o treści reakcyjnej, bądź profrancuskiej. 100 lat później naziści to wykorzystają, paląc książki marksistowskie czy napisane przez żydów, niszcząc znaczenie tego wydarzenia.
Zobacz także: 80. Rocznica Rzezi Wołyńskiej
Po zabójstwie reakcyjnego polityka i artysty Augusta von Kotzebue, przez nacjonalistycznie nastawionego studenta w 1819 książę von Metternich wydał dekrety karlowskie, które jeszcze bardziej ograniczyły wolność polityczną w Związku Niemieckim. Uderzały także w nacjonalizm niemiecki. Doskwierały nawet społeczności akademickiej, zakazując profesorom wystąpień i wykładów z wydźwiękiem nacjonalistycznym. Z tego powodu, w następnych latach Niemieccy patrioci zeszli do podziemia, tworząc kolejne broszury nawołujące do liberalizmu politycznego i zjednoczenia. Lata 20 XIX wieku upłynęły pod agitacją polityczną i mniejszymi wystąpieniami. Poza tym upowszechniła się istotna pieśń dla Niemców, Des Deutschen Vaterland Ernsta M. Arndta.
W jej tekście autor wzywa do jedności Niemców i państwa, w którym znajdą się wszyscy Niemcy. W 1841 powstała Das Lied der Deutschen, czyli kolejna pieśń istotna dla Niemiec. Która wzywa do jedności i wolności. Jej znane słowa „Niemcy ponad wszystko” są często źle rozumiane, ona nie wzywa dla ekspansjonizmu i szowinizmu, znaczenie tych słow jest skierowane do Niemców, aby ci odrzucili lokalny partykularyzmy na rzecz całych Niemiec.
Romantyzm w Niemczech i kolejne wystąpienia młodzieży
W maju 1832 gdy trwał festiwal w Hambach doszło do kolejnych dużych wystąpień, które skupiły 30 tysięcy osób, zorganizowanych przez Burschenschafty, nawołujących do zjednoczenia, braterstwa i wolności. Następnie zgromadzeni pomaszerowali na zamek Hambach, wznosząc trójkolorowe sztandary i słuchając przemów patriotycznych.
W tym czasie również zarysowała się różnica między nacjonalizmem niemieckim a francuskim z rewolucji lipcowej. Francuzi bardziej byli nastawieni do budowy barykad, Niemcy pokazywali, wbrew pozorom zakorzeniony w Polsce, bardziej pokojową stronę, starając się budować mosty między różnymi grupami. Jednak i te protesty były pacyfikowane przez książąt i królów siłą. W następnym roku studenci próbowali zakłócić obrady sejmu związku niemieckiego, który nie przejawiał chęci do jednoczenia. Niestety i to zakończyło się pacyfikacją i dalszymi protestami.
Zobacz także: Twitter jako narzędzie dezinformacji podczas wojny na Ukrainie
Z perspektywy polskiej interesujące może być to, że Burschenschafty były dość propolskie, popierając walkę narodowo wyzwoleńczą Polaków, zgodną z ich programem samostanowienia narodów. Dlatego ochotnicy Niemieccy walczyli w powstaniu listopadowym, organizowali zbiórki pomocy, a po jego porażce pomagali uchodźcom.
W latach 30 dostrzeżono problem Burschenschaftów. Wielkie przemówienia, flagi, żywiołowi studenci i kolejne agitacje nie przełożyły się na nowy aparat polityczny czy administracyjny. Kolejne kryzysy ekonomiczne, czy ogólne zmęczenie społeczeństwa niemieckiego stagnacją instytucji politycznych, czy szerzej sprawy niemieckiej, rozbudzały nadzieje na ludowe powstanie. Gwałtowne przemiany społeczne w ramach rewolucji przemysłowej, uderzały w stary porządek.
Pogorszenie warunków bytowych wielu Niemców napędzało niezadowolenie. Wybuch niezadowolenia ze starego porządku oraz nacjonalistyczny entuzjazm dla zjednoczonych Niemiec nastąpił 13 marca 1848 w Wiedniu. Pod naciskiem tej rewolucji marcowej, główny wróg ideałów nacjonalistyczno-liberalnych Metternich ustąpił ze stanowiska. Romantyzm w Niemczech zatriumfował.
Początek konstytucjonalizmu w Niemczech
Studenci z Burschenschaftów i inni patrioci niemieccy zrozumieli, że to ich szansa. Romantyzm w Niemczech zostawił swój ślad. Pod ich naciskami w wielu państwach niemieckich doszło do uchwalenia konstytucji i przemian politycznych. 31 marca zebrało się zgromadzenie narodowe we Frankfurcie z przedstawicieli całych Niemiec, wśród których dominowali przedstawiciele Burschenschaftów. Parlament miał uchwalić nową konstytucję Niemiec i dokonać zjednoczenia kraju. Jednak tu się pojawił problem. W parlamencie frankfurckim powstało 6 głównych frakcji, które spierały się nad tym jak ma wyglądać nowe państwo. Od tego, jakie ma mieć granice, ustrój aż po rozwiązania prawne czy ekonomiczne.
Parlament liczył, 586 a 400 było zebranych we wspomniane frakcje, oto ich lista i hasłowe poglądy, w nawiasach przybliżona liczba zwolenników:
- Café Milani – Konserwatyści (40)
- Kasyno – Umiarkowani liberałowie narodowi (120)
- Landsberg – Centro-liberalny nacjonalizm (40)
- Württemberger Hof – Centro-lewicowy nacjonalizm (100)
- Deutscher Hof – Lewicowi demokraci (60)
- Donnersberg – Rewolucjoniści nacjonalistyczno-socjalni (40)
Z czasem gdy nastroje rewolucyjne osłabły, a Król Prus odmówił zostania cesarzem Niemiec, z nadania parlamentu rewolucja została stłumiona, a wielu walczących w niej ludzi zginęło. Z czasem znowu ograniczono bądź zlikwidowano prawa polityczne i konstytucje. Jednak rewolucja z czasem na dobre wprowadziła nacjonalizm i liberalizm do głównego nurtu polityki.
Z czasem te wartości były akceptowane dobrowolnie przez wielu władców niemieckich, co ostatecznie doprowadziło do wojen zjednoczeniowych i powstania cesarstwa niemieckiego. Jednak nie w formie wymarzonej przez Burschenschafty. Bismarck zrealizował program małoniemiecki, w formie mocno zdecentralizowanego państwa, z ograniczoną rolą parlamentu wybieranego przez naród oraz konstytucją, która nie dawała wszystkich oczekiwanych praw i wolności. Chociaż te najważniejsze cele zostały zrealizowane, a Niemcy stały się państwem narodowym.
Źródła:
- Krew i żelazo – Katja Hoyer Burschenschaften
- Zu Jena auf der Tanne,von Peter-Philipp Schmitt Burschenschaften
- Aufbegehren in Schwarz-Rot-Gold, von Jörg Schweigar Hagen Schulze
- Der Weg zum Nationalstaat. Die deutsche Nationalbewegung vom 18. Jahrhundert bis zur Reichsgründung.
