Geneza i historia młodzieżówek partii politycznych

Młodzieżówki są obecnie nieodłącznym elementem sceny politycznej we wszystkich demokratycznych państwach świata. Jednak partycypacja młodzieży, jak i większości społeczeństwa, nie zawsze była sprawą tak oczywistą jak obecnie. Geneza i historia młodzieżówek partii politycznych ujawnia nam w jakim celu i z jakiej inspiracji powstawały zrzeszenia młodzieży. Czy organizowały się same, czy raczej były tworzone jako młodzieżowe skrzydło przez samą partię. Warto przyjrzeć się w których częściach świata młodzieżówki powstały jako pierwsza oraz jakie ideologie najbardziej przyciągały młodych ludzi.

Artykuł powstał na podstawie pracy opublikowanej w studenckim zeszycie naukowym Consensus.

Spis treści:

1. Czym jest młodzieżówka?
2. Geneza i historia młodzieżówek partii politycznych na świecie
3. Geneza i historia młodzieżówek socjalistycznych i komunistycznych
4. Młodzieżówki socjalistyczne i komunistyczne we Francji i Wielkiej Brytanii
5. Młodzieżówki z późniejszych lat XX wieku
6. Historia młodzieżówek w państwach totalitarnych
7. Geneza i historia młodzieżówek partii politycznych w Polsce
8. Młodzieżówki nacjonalistyczne w II RP
9. Historia młodzieżówek w PRLu
10. Podsumowanie

Czym jest młodzieżówka?

Według słownika języka polskiego PWN młodzieżówka jest to frakcja młodych w jakiejś organizacji. P. Prokop w swojej pracy ”Analiza działalności i rozwoju polskich młodzieżówek partii politycznych w latach 2001–2007” określa młodzieżówkę jako organizację młodzieżową długotrwale współpracującą z partią. Ł. Hajduk przytacza definicję Wincentego Okonia określającą młodzieżówki jako „celowe zrzeszenie młodzieży powołane do życia przez nią samą, albo przez innych”. Jak sam w późniejszych zdaniach zauważa ”innymi” mogą być dorośli, którzy powołali organizację dla swoich celów. W anglojęzycznych publikacjach funkcjonuję określenie “skrzydło młodzieżowe”, jest ono określane jako podległa, autonomiczna lub niezależna organizacja wspierająca konkretną partię polityczną. Mająca na celu zebranie poparcia w danej grupie wiekowej oraz wykorzystanie członków do wsparcia kampanii wyborczych. Traktowane są również jako zaplecze kadrowe dla partii oraz miejsce rozwoju myśli politycznej związanej z doktryną i ideologią ugrupowania.

Z powyższych definicji wynika, iż młodzieżówkę możemy określić jako celową organizację młodych, powołaną przez nich samych lub innych, długotrwale współpracującą z partią polityczną i powiązaną z nią w różnym stopniu formalności. Trzeba zaznaczyć, że młodzieżówka jest określeniem węższym od pojęcia organizacji młodzieżowej. Można określić, że każda młodzieżówka jest organizacją młodzieżową, jednak już nie każda organizacja młodzieżowa jest młodzieżówką.

Zobacz także: Wpływ euro na płace w Europie Środkowo-Wschodniej. Słowacja z zadyszką

Rozwijając zagadnienie “podległej, autonomicznej lub niezależnej organizacji” użytego w definicji anglojęzycznej można odwołać się do prac P. Prokopa. Autor przedstawia tam typologię młodzieżówek partii politycznych, dzieląc je na: 

• “wewnątrzpartyjne organizacje młodzieżowe”. Jego zdaniem są to autonomiczne jednostki partii politycznej. Prowadzą one działalność w oparciu o statut partii macierzystej oraz także na podstawie regulaminu określającego struktury i funkcjonowanie. Przywołując anglojęzyczną definicję, do powyższego typu najbardziej pasowałoby określenie tych młodzieżówek jako podległych lub ograniczenie autonomicznych wobec partii pod względem strukturalnym oraz politycznym.

• “okołopartyjne organizacje młodzieżowe”. Tutaj w odróżnienie od typu wewnątrzpartyjnego organizacja młodzieżowa prowadzi swoją działalność w formie stowarzyszenia, którego działanie określa statut bądź inny dokument niepowiązany ściśle ze statutem partii politycznej. Młodzieżówki partii politycznych typu okołopartyjnego podpisują z partią macierzystą umowę na zasadzie współpracy jako zaplecze młodzieżowe. Taka forma współpracy pozwala młodzieżówce na bardzo dużą swobodę w działaniu. 

• “nieoficjalne młodzieżówki partyjne”. W dwóch poprzednich przypadkach mogliśmy wyszczególnić płaszczyznę formalną, na której partia polityczna podejmowały współpracę z młodzieżówką. W tym typie brakuje oficjalnego powiązania między młodzieżówką a partią polityczną. Nie wyklucza to jednak współdziałania.    Nieoficjalna młodzieżówka partyjna może być więc w pełni niezależna od partii, którą wspiera, lub też może być podległa względem organu partii bądź jej konkretnemu politykowi. Taką organizację nie wiążą z partią żadne przepisy statutowe czy oficjalne

Ważną kwestią z punktu widzenia tematu pracy jest również określenie dokładnego przedziału wiekowego “młodzieży”. Jest to dość trudne, zważając, że przytoczone określenie ma charakter ogólny i szeroki. Próbę naukowego określenia przedziałów wiekowych młodzieży podjęli między innymi dwaj badacze – Sylwester Głód oraz Piotr Miotła – na łamach pracy Młodzież jako grupa społeczna w ujęciu definicji naukowej. W pracy widnieje kilka przedziałów odnoszących się do dojrzewania biologicznego. Są to:

• Od 13 do 20 roku życia
• Od 11 do 21 roku życia
• Od 12 do 18 roku życia

Opracowania rządowe również starają się zdefiniować przedział wiekowy młodzieży. Ma to na celu lepsze przedstawienie rzeczywistości w państwie oraz dostosowanie kierowanych bądź planowanych programów do tej grupy. Jedną z takich prac jest opracowanie zbiorowe Biała Księga Młodzieży Polskiej: Praca z młodzieżą i dla młodzieży w Polsce – Diagnoza stanu w roku 2019 pod redakcją Barbary Fatygi. W definicji zawartej w opracowaniu przedział wiekowy określający młodzież w Polsce najszerzej przedstawiany jest od 13 do 30 roku życia. 

Geneza i historia młodzieżówek partii politycznych na świecie

Powstanie i historia młodzieżówek partii politycznych sięga początków XX wieku w państwach demokratycznych. Jest to związane z ewolucją społeczeństw zachodnich, polegającą na liberalizacji życia społecznego oraz politycznego, co w konsekwencji spowodowało poszerzenie grup posiadających czynne i bierne prawo wyborcze. Przyczyniło się to do zainteresowania sprawami politycznymi, tworzenia społeczeństwa obywatelskiego oraz popularyzacji partii masowych. Ten kierunek rozwoju doprowadził do powstania znanego nam obecnie systemu demokracji liberalnej, który jest oparty na wolności i swobodzie jednostki, zasadach państwa prawa oraz pluralizmie politycznym. 

Historia młodzieżówek rozpoczyna się razem z inicjatywą Partii Liberalnej z Wielkiej Brytanii. Ta powstała w 1859 roku z ugrupowania tzw. Wigów. Posiadała swoją młodzieżówkę polityczną już w 1903 roku, działającą pod nazwą National League of Young Liberals. Gdy partia znajdowała się w opozycji, napływały do niej osoby o różnych poglądach politycznych, nie tylko liberalnych. Ewoluowało to do takiego stopnia, że w latach 60 i 70 XX wieku można było spotkać wielu członków tej organizacji określających się mianem liberalnych socjalistów. Przyczyniało się to do wewnętrznych podziałów Partii Liberalnej, w której w późniejszym okresie można było spotkać m.in. leseferystów, sufrażystki, socjalistów i rodzący się ruch ekologiczny. W latach 90 XX wieku popularne stało się skrzydło ekologiczne głoszące idee zerowego wzrostu gospodarczego. To doprowadziło do zmian strukturalnych w organizacji i w jej skrzydle młodzieżowym oraz do fuzji z Partią Socjaldemokratyczną tworząc tym samym w 1983 Partię Socjalistycznych i Liberalnych Demokratów, aby później przemianować się na Liberalnych Demokratów. Z młodzieżówką o nazwie Młodzi Liberałowie.

Zobacz także: Chińska rewolucja przemysłowa w dobie europejskiego średniowiecza

Druga najstarsza młodzieżówka również pochodzi, ponieważ wciąż funkcjonuje, z Wielkiej Brytanii. Należy do Brytyjskiej Partii Konserwatywno-Unionistycznej powstałej w 1832 roku i przekształconej z partii Torysów. W 1906 roku organizacja postanowiła rozszerzyć swoje wpływy na młodszą część ludności Imperium Brytyjskiego. Efektem tej decyzji było założenie Junior Imperial and Constitutional League mającej za zadanie zachęcanie młodzieży do czynnego włączenia się w sprawy polityczne oraz społeczne, co miało skutkować zwiększeniem jedności społecznej i gospodarczej między krajami podległymi a Imperium. Młodzieżówka miała również za zadanie propagowanie wartości Partii Konserwatywnej. W 1925 roku została przekształcona w Young Britons Organisation.

Jednak porażka wyborcza w 1945 roku zmusiła Partię Konserwatywną do reform w swoich strukturach młodzieżowych i powołania Młodych Konserwatystów. Young Britons Organisation miała zrzeszać w swoim gronie młodych chłopców i dziewczęta w wieku od 6 do 16 lat, natomiast Młodzi Konserwatyści powstali jako czynna młodzieżówka zrzeszająca młodzież do 25 roku życia. Po zimnej wojnie młodzieżówka zrzeszała coraz więcej osób o poglądach liberalnych i centrowych, co doprowadziło to do poważnego kryzysu wizerunkowego i ponownego przekształcenia organizacji w 1998 roku w Konserwatystów Przyszłości. Transformacja miała za zadanie przeciwdziałać pogłębiającemu się kryzysowi. Te działania, jak i inne reformy przyczyniły się do poprawy sytuacji organizacji oraz jej ponownego rozkwitu aż do szczytu popularności w 2006 roku. Trwało to do 2015 roku, w którym ujawniono afery kierownictwa organizacji młodzieżowej, zmuszając je do ustąpienia. Po tym młodzież przeszła całkowicie pod kontrolę partii macierzystej. Dopiero w 2018 roku postanowiono ponownie reaktywować młodzieżowe skrzydło Partii Konserwatywnej.

Dwa powyższe przykłady pozwalają wnioskować, że założenie młodzieżówek w Wielkiej Brytanii miało dwa główne cele. Pierwszym było wychowanie młodego pokolenia na wartościach przyświecających danej partii, natomiast drugim przygotowanie przyszłych kadr partyjnych, które pomogą zdobyć poparcie w wyborach. Ewolucyjny rozwój społeczeństwa na wyspach brytyjskich w kierunku demokracji liberalnej oraz społeczeństwa obywatelskiego, a także względny spokój od prowadzenia działań wojennych w obrębie terytorium państwa pozwolił na wcześniejsze wykształcenie się organizacji młodzieżowych niż w innych krajach, dając szanse emancypacji młodzieży.

Geneza i historia młodzieżówek socjalistycznych i komunistycznych

Po I Wojnie Światowej popularność społeczną zaczęły zdobywać ugrupowania odwołujące się do socjalizmu, komunizmu oraz praw pracowniczych i socjalnych. Ich egalitarny charakter pozwalał na pozyskiwanie zwolenników wśród szerokiego spektrum społecznego, nawet grup do tej pory w pewien sposób wykluczonych. Dodatkowo te organizacje wydawały się atrakcyjne z powodu zapaści gospodarczej, towarzyszącej działaniom wojennym oraz kryzysom występującym w okresie międzywojnia. Powyższe czynniki sprawiły, że ludzie przychylniej odnosili się do doktryn i nurtów kolektywistycznych, które oferowały im stabilność oraz zabezpieczenie materialne. Partie chcąc poszerzać swoje grono odbiorców oraz dotrzeć do młodych zwolenników, zakładały swoje młodzieżówki. Często również sama młodzież zrzeszała się, aby następnie wspierać wybrane przez siebie partie. Jednocześnie często dochodziło do sporów między organizacją młodzieżową, a ich partią polityczną na płaszczyźnie zależności młodzieży od partii.

Pierwsza młodzieżówka tego typu powstała w Niemczech, byli to Młodzi Socjaliści w SPD podlegli Socjalistycznej Partii Niemiec. Oficjalnie swoje funkcjonowanie jako młodzieżówka rozpoczęli w 1919 roku po zjeździe w Weimarze. Wtedy ustalono zadania dla sekcji młodzieżowej oraz górny limit wieku członków organizacji wynoszący 18 lat. Warto dodać, że nie był on ściśle przestrzegany. Nieoficjalnie młodzi socjalistyczni działacze organizowali swoje koła wewnątrz partii już od 1914 roku. W późniejszych latach narastała dyskusja na temat stopnia zależności młodzieżówki od partii. Przebijały się głosy o niezależnym stowarzyszeniu, jednak ostatecznie pomysł nie doszedł do skutku i kontrola partii nad kierunkiem aktywności młodzieży została zachowana.

Zobacz także: Samorząd terytorialny w Polsce – przedwyborczy informator

Po konsolidacji Majority Social Democratic Party of Germany oraz Independent Social Democratic Party of Germany w Niemczech w 1922 roku w naturalny sposób dążono do scalenia młodzieżowych organizacji socjalistycznych. Nie udało się tego osiągnąć w pełni. Od tamtego czasu Socjalistyczna Młodzież Robotnicza funkcjonowała równolegle do Młodych Socjalistów w SPD postulujących większą niezależność od kierownictwa partii. Socjalistyczna Młodzież Robotnicza z kolei wolała podporządkować się partii i wypełniać wolę jej organów decyzyjnych. 

W 1931 roku partia oskarżyła Młodych Socjalistów o sabotowanie dobrego imienia organizacji i działanie na jej szkodę co doprowadziło do ich rozwiązania. Jednocześnie zachowano bardziej konformistyczną Młodzież Robotniczą. Było to najpewniej podyktowane działaniami konsolidacyjnymi partii. Odrodzenie Młodych Socjalistów w SPD miało miejsce dopiero po II Wojnie Światowej w 1946 roku. Wcześniej w latach 1932 – 1945 samo SPD było zdelegalizowane. Młodzieżówka z czasem uzyskała wiele swobód, jednak początki jej strukturyzacji przejawiały się silną interwencją partii nawet w takich sprawach jak wybór przewodniczących i dopiero w 1963 roku młodzieżówka uzyskała autonomię w tym zakresie. 

Po zjednoczeniu Niemiec pojawiły się nowe młodzieżowe organizacje socjalistyczne, jednak dzięki ugruntowanej pozycji Młodych Socjalistów ci zdołali je wchłonąć. Doprowadzało to do małych wewnętrznych tarć jednak z czasem stosunki wewnątrz młodzieżówki unormowały się.

Młodzieżówki socjalistyczne i komunistyczne we Francji i Wielkiej Brytanii

Pierwszą młodzieżówką powstałą we Francji była to Federation des Jeunes Communistes de France w 1920 roku. Została stworzona przy Francuskiej Partii Komunistycznej po przekształceniu socjalistycznego ruchu młodzieżowego w ruch komunistyczny. W okresie Hiszpańskiej Wojny Domowej rozpoczętej w 1936 roku, liczni ochotnicy z młodzieżówki zasilili szeregi wojsk strony Republikańskiej, stworzyło to okazję do szerszego współdziałania z komunistycznymi i socjalistycznymi ochotnikami z innych państwa. Po rozpoczęciu II Wojny Światowej w 1939 roku organizacja została oficjalnie zdelegalizowana jako potencjalny element wywrotowy i powróciła do funkcjonowania dopiero po 1945 roku. Okupacja niemiecka zepchnęła komunistów do ruchu oporu, w którym razem z innymi opcjami politycznymi działał aż do zakończenia wojny. 

Sytuacja po odzyskaniu przez Francję niezależności zachęcała do stworzenia koalicji nurtów socjalistyczno-komunistycznych. W dodatku młodzi działacze spotykali się z niechęcią ze strony władz przez ich antywojenne postawy i coraz bardziej skrajnie komunistyczne poglądy. Sojusz tego typu organizacji miał miejsce w 1956 roku na zasadzie luźnej konfederacji, która w 1976 postanowiła połączyć się w jedną spójną organizację. Lata 80 XX wieku przyniosły zmiany w społeczeństwie, do łask zaczęły dochodzić ruchy liberalne oraz prawicowe. Komuniści i socjaliści tracili poparcie. Po upadku komunizmu na wschodzie organizacja postanowiła przewartościować dotychczasową drogę i pozostając wierna ideałom komunizm i Komunistycznej Partii Francji, dystansowała się od wcześniejszych radykalnych poczynań.

Zobacz także: Współczesna Pułapka Tukidydesa – rywalizacja Chin i USA o Tajwan

W USA pierwszą młodzieżówką była Liga Młodych Komunistów powstała w 1920 roku. Postulatami Komunistycznej Partii USA i jej organizacji młodzieżowej była ochrona praw proletariatu oraz sprzeciw wobec rasizmu i segregacji. Początkową popularność partia zdobywała po sukcesach rewolucji w Rosji oraz w trakcie Wielkiego Kryzysu gdy poziom życia ludzi drastycznie spadł. Dobra koniunktura dla partii załamała się dopiero w wyniku II Wojny Światowej, a następnie Zimnej Wojny. Od tamtego czasu ruch komunistyczny jest marginalną opcją polityczną w USA podobnie jak ruch libertariański. Samo istnienie Ligii Młodych Komunistów USA nie obyło się bez trudności. Przez konflikt z partią macierzystą młodzieżówka została rozwiązana w 2015 roku. Jednak po czterech latach Komunistyczna Partia USA postanawia wznowić jej działalność.

Warto w tym miejscu opisać pierwszą socjalistyczną młodzieżówkę w Wielkiej Brytanii — Young Communist League — podległej Partii Komunistycznej która powstała w 1920 roku. Swoją młodzieżówkę uformowała już w 1921. Ta czasy swojej największej świetności przechodziła w okresie międzywojennym. Po II wojnie światowej poparcie i skład osobowy młodzieżówki zaczął stopniowo maleć i do 1986 roku liczyła jedynie około 300 członków. Przez spór wewnątrz Partii Komunistycznej wyłoniły się dwa główne nurty, pierwszy nawiązywał do eurokomunizmu, drugi do dorobku Marksa i Lenina. Doprowadziło to do rozłamu wewnątrz organizacji i poskutkowało utworzeniem w 1988 roku Komunistycznej Partii Brytanii, a w 1991 roku po rozwiązaniu Partii Komunistycznej przystąpiono do przejęcia od niej Young Communist League i reaktywacji jej struktur. 

W przeciwieństwie do pierwszych młodzieżówek w Wielkiej Brytanii, które były zakładane i zawsze kontrolowane przez partię polityczne tym droga powstania młodzieżówki nie była taka jednoznaczna. Były organizacje, które zostały założone przez partię jak Socjalistyczna Młodzież Robotnicza, jednak były również młodzieżówki, które formowały się oddolnie i podjęły decyzję o współpracy z partią polityczną bądź szerszym gronem organizacji politycznych. W jednym i drugim przypadku wspólna była rywalizacja między młodzieżówką a partią na linii stopnia zależności pierwszej od drugiej. Socjalizm i komunizm przez swój kolektywistyczny i egalitarny charakter aktywizował szerokie masy społeczne i zachęcał do czynnego działania w życiu politycznym i oddziaływania na rzeczywistość. Zwłaszcza gdy te miały poprawić ich warunki bytowe.

Młodzieżówki z późniejszych lat XX wieku

W latach 30 XX wieku powstawały największe młodzieżówki w USA. Partia Republikańska, która funkcjonuje od 1854 roku, oficjalnie założyła swoją młodzieżówkę w 1931 roku, jednak jak wskazuję sama organizacja Młodych Republikanów, posiada znacznie dłuższe tradycje sięgające już 1856 roku. Druga największa partia, czyli Partia Demokratyczna posiada młodzieżówkę o nazwie Młodzi Demokraci Ameryki założoną w 1932 roku. Podobnie jak Młodzi Republikanie ma ona za zadanie propagowanie ideałów swojej partii wśród młodszych uczestników amerykańskiego życia politycznego. Młodzieżówka od 2002 roku uzyskała większą autonomię względem własnego samostanowienia organizacji i jej programu. 

Inne młodzieżówki partyjne powstawały wraz z rozwojem demokracji liberalnej. We Francji okres ten przypadł na czas po upadku okupacji niemieckiej. Obecnie najstarszą funkcjonującą młodzieżówką partyjną we Francji poza wspomnianą już młodzieżówką Partii Komunistycznej jest Generation Nation powstała w 1973 roku. Do 2018 roku była nazywana Front National de la Jeunesse. Jest to młodzieżówka partii Rassemblement National. Partia praktycznie od razu po powstaniu utworzyła swój autonomiczny młodzieżowy oddział i wpisała go do statutu. 

Warto wspomnieć o już niefunkcjonującej młodzieżówce Les Jeunes du RPR, która od 1976 roku była oficjalnie podporządkowana partii Rassemblement pour la Republique powstałej tego samego roku. Rozwiązała swoją działalność w 2002 roku. Jej głównym nurtem politycznym był Gaullisme, czyli kontynuowanie działań i myśli politycznych generała de Gaulle a. Sama organizacja młodzieżowa ma jednak dłuższą tradycję sięgającą 1965 roku. L Union des jeunes pour le progres została założona z inicjatywy samego generała Charlesa de Gaullea, aby propagować wśród młodzieży jego ideały oraz kierunek polityczny. 

Historia młodzieżówek w państwach totalitarnych

Bardzo ważnym punktem dla młodzieżówek był okres totalitaryzmów. Opresyjne reżimy wykorzystywały stworzone przez siebie i w pełni podległe organizacje młodzieżowe do indoktrynacji młodego pokolenia. Na początku należy wspomnieć o Narodowej Partii Faszystowskiej powstałej w 1921 roku. Jej pierwszą młodzieżówką była Awangarda Młodzieży Faszystowskiej funkcjonująca od początku istnienia partii. Dużą rolę odrywały Lokalne Dyrektoriaty Faszystowskie, przy których miały powstawać Awangardy Młodzieżowe całkowicie podległe wobec nich. 

Podejście partii do młodzieżówki zmieniło się po wprowadzeniu w państwie reżimu totalitarnego. Nastała potrzeba przebudowy organizacji z dobrowolnej organizacji młodzieżowej pod zwierzchnictwem partii na organizację państwową pod dyrektywą państwa obejmującą całą włoską młodzież. Organizacja Opera Nazionale Balilla została stworzona z polecenia samego Mussoliniego i była mu całkowicie podległa, dodatkowo nad organizacją sprawowało nadzór Ministerstwo Edukacji Narodowej. W 1937 roku organizacja przeszła kolejne przekształcenie na bardziej scentralizowaną jednostkę o nazwie Gioventu Italiana del Littorio. Była ona podległa bezpośrednio Sekretarzowi Narodowej Partii Faszystowskiej i jego naczelnemu dowódcy, czyli Benito Mussoliniemu. Po wybuchy II Wojny Światowej wielu członków organizacji zostało wezwanych pod broń i walczyło za Faszystowskie Włochy. Następnie gdy alianci zajęli Sycylię, a Niemcy utworzyli marionetkowy rząd organizacja przestała istnieć.

Omawiając młodzieżówki totalitarnych reżimów, nie można pominąć Hitlerjugend. Młodzieżówki Narodowosocjalistycznej Niemieckiej Partii Robotniczej powstałej w 1922 roku pod nazwą Związek Młodych Narodowosocjalistycznej Partii Robotników i dopiero w 1926 nazwaną Hitlerjugend, czyli dzieci Hitlera. Hitlerjugend było wspierane przez założony w 1928 roku Narodowosocjalistyczny Niemiecki Związek Studentów, która  w 1931 roku był w stanie przejąć strukturę Narodowych Związków Studenckich. 

Zobacz także: Apartheid w RPA – jak to wygląda obecnie?

Rok później Hitlerjugend zostało w pełni podporządkowane kierownictwu NSDAP, czyli Hitlerowi. Po dojściu Hitlera do władzy w 1933 roku domagano się unifikacji wszystkich organizacji młodzieżowych pod banderą Hitlerjugend. Wszelkie próby i negocjacje z władzami innych niemieckich organizacji młodzieżowych, tak samo protestanckich i katolickich zakończyły się przedstawieniem dekretu w 1936 roku nakazującego każdemu młodemu człowiekowi od 10 do 18 roku życia przystąpienie do Hitlerjugend. Po rozpoczęciu II Wojny Światowej armia zaczęła potrzebować większej ilości rekrutów.

Mimo że Hitlerjugend było już wcześniej przygotowywane militarnie, uznano, że nie było to wystarczające. W 1942 roku utworzono specjalne obozy szkoleniowe prowadzone przez instruktorów z Wermachtu. Po kapitulacji III Rzeszy wszelkie organizacje nazistowskie zostały rozwiązane i zdelegalizowane. Nastąpił podział Niemiec na strefy okupacyjne, a po połączeniu zachodnich stref okupacyjnych powstały RFN i NRD. W pierwszej z nich po 1945 roku organizacje młodzieżowe mogły się rozwijać na zasadach znanych w demokracji liberalnych. Jednak tzw. Wschodnie Niemcy musiały jeszcze przez pewien czas dźwigać brzemię totalitaryzmu.

Największym i najdłużej utrzymującym się totalitaryzmem w Europie było ZSRR. Powstanie Komunistycznego Związku Młodzieży tzw. Komsomołu miało miejsce w 1918 roku już w warunkach państwa totalitarnego. Różne drobne organizacje młodzieżowe odczuwały potrzebę konsolidacji w większą jednostkę. Po uczynieniu tego kroku i powołaniu Komunistycznego Związku Młodzieży większością głosów określili swoją organizację jako bezsprzecznie komunistyczną, przyjmując jednocześnie etykę partii oraz deklarując swoją niezależność. Na drugim Zjeździe, który miał miejsce rok później, Komsomoł całkowicie przyjął program partii i uznał podległość wobec jej Komitetu Centralnego. Wiązało to bardzo mocno młodzieżówkę i partię macierzystą, jednocześnie ograniczając swobody i niezależność tej pierwszej, którą i tak z czasem straciła całkowicie. 

Największą popularnością Komsomoł cieszył się w latach 80 XX wieku, w 1984 roku liczył już czterdzieści dwa miliony członków. Po tej dacie młodzieżówka traciła na popularności razem z reżimem komunistycznym, aby w końcu upaść razem z nim. Indoktrynacja i kształtowanie nowego człowieka miało bardzo wzmożony charakter, co odbiło się na życiu i osobowości praktycznie wszystkich mieszkańców ZSRR, homo sovieticus do dziś jest przedmiotem zainteresowań badaczy. Do manipulacji i kreacji idealnego obywatela przysłużyły się takie organizacje jak Komsomoł, który był jednocześnie sprawcą i ofiarą.

Geneza i historia młodzieżówek partii politycznych w Polsce

Działalność i historia młodzieżówek w Polsce zaczęła się jeszcze za czasów zaborów. W tym miejscu można przytoczyć Związek Młodzieży Polskiej „Zet” działający w trzech zaborach na początku przy Lidze Polskiej a następnie Lidze Narodowej. Organizacja młodzieżowa działała od  1887 roku. Jednak ich pełna i nieskrępowana działalność była możliwa dopiero po odzyskaniu przez nią niepodległości w 1918 roku. Wraz z rozwojem demokracji i partii politycznych powstawały związane z nimi organizacje mające za zadanie propagowanie ich ideałów oraz pożądanych postaw społecznych. Niestety, po utworzeniu państwa polskiego trzeba była poczekać na pełną stabilizację polityczną. Powodem były walki o ustanowienie granic odradzającego się państwa. Zatem to w latach 20 oraz 30 XX wieku powstawało i rozwijało się najwięcej młodzieżówek partii politycznych. 

Najstarszą młodzieżówką był Komunistyczny Związek Młodzieży w Polsce powstały w 1922 roku i przemianowany w 1933 roku na Komunistyczny Związek Młodzieży Polskiej, czyli KZMP. Było to zaplecze i przybudówka Komunistycznej Partii Polskiej finansowanej przez ZSRR i wspieranej kadrowo przez „towarzyszy ze wschodu” po zakończeniu wojny polsko-bolszewickiej. Propaganda i agitacja wśród młodzieży miała ugruntować ideały komunistyczne w społeczeństwie i ułatwić przyszłą rewolucję. Młodzieżówka przestała funkcjonować przez przeprowadzone czystki działaczy Polskiej Partii Komunistycznej w latach 1937-38, a oficjalnie została rozwiązana w 1938 roku decyzją Kominternu. Było to spowodowane sporami i walkami frakcyjnymi wewnątrz organizacji, powiązaniem polskich działaczy ze starymi rywalami Stalina oraz infiltracją partii przez Polskie Służby Wewnętrzne.

Zobacz także: Czy dobry katolik może być wiernym demokratą? [FELIETON]

Kolejną młodzieżówką socjalistyczną, tym razem związaną z Polską Partią Socjalistyczną (PPS) była Organizacja Młodzieży Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego (TUR), która powstała w 1923 roku na mocy powołania Centralnego Wydziału Młodzieży przez Zarząd Główny Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego. W przeciągu dwóch lat zdołała zjednoczyć wszystkie organizacje młodzieżowe współpracujące i działające obok PPSu. Ważnym wydarzeniem dla młodzieżówki był II Walny Zjazd Delegatów w 1925 roku, kiedy to “Stary” TUR przyznał “Nowemu” prawo do powołania swojej własnej, odrębnej organizacji. Oczywiście wszystko działo się za zgodą i wskazaniem Centralnego Komitetu Wykonawczego PPS. To postanowienie poskutkowało przeprowadzeniem w 1926 roku I Zjazdu Kół Młodzieży TUR, na którym proklamowano nazwę Organizacji Młodzieży TUR.

Młodzież socjalistyczna skutecznie opierała się propagandzie komunistycznej oraz kampanii wymierzonej w Piłsudskiego. Młodzi socjaliście wspierali Marszałka i mieli nadzieję na przejęcie przez niego władzy, co z czasem się ziściło. Jednak po odejściu Piłsudskiego od ideałów socjalistycznych relacje zaczęły się ochładzać, a młodzież zbliżyła się do komunistów. W latach 1932 – 1935 zaognił się konflikt między młodzieżą komunistyczną i socjalistyczną. Podczas konferencji przeprowadzonej przez Komitet Centralny OM TUR w 1935 roku, komuniści wystosowali do władz młodzieżówki list zachęcający do utworzenia wspólnego młodzieżowego bloku antyfaszystowskiego wszystkich organizacji proletariackich w Polsce. Komitet Centralny zapoznał się z jego treścią, jednak referenci pomijali go w swoich wystąpieniach.

Penetracja organizacji przez komunistów bardzo zaszkodziły OM TUR, tak bardzo, że PPS chciał w latach 30 XX wieku zawiesić całą organizację. W 1934 i 1935 roku zlikwidowano kilka lokalnych oddziałów młodzieżówki i partia powołała na jej miejsce Wydział Młodzieży PPS. Spowodowało to reakcje komunistów, którzy otrzymali polecenie sprzeciwiania się rozwiązaniu oddziałów oraz bezpośredniego atakowania kierownictwa PPS. Wszystko to doprowadziło do rozwiązania OM TUR w 1936 roku i powołania w  jego miejsce Wydziałów Młodzieży PPS. Jednak w 1944 roku organizacja została odtworzona, aby w 1948 połączyć się z innymi zrzeszeniami młodzieży w Związek Młodzieży Polskiej. 

Młodzieżówki nacjonalistyczne w II RP

Bardzo istotnym ruchem politycznym w II RP była Narodowa Demokracja, inaczej zwana endecją. Po uzyskaniu przez Polskę niepodległości środowisko narodowe na czele z Romanem Dmowskim założyły partię o nazwie Związek Ludowo-Narodowy. Mimo dość sporego znaczenia na Polskiej scenie politycznej partia nie posiadała swojej organizacji młodzieżowej. Dopiero po zamachu majowym i utworzeniu Obozu Wielkiej Polski, w 1927 utworzono Ruch Młodych Obozu Wielkiej Polski, który stał się ich oficjalną młodzieżówką. Organizacja posiadała częściową autonomię, lecz i tak była bardzo silnie zintegrowana z partią. Na wszystkich szczeblach organizacji terytorialnej obowiązywała hierarchia i dyscyplina, stanowiska były mianowane, co dodatkowo zwiększało centralizację i uzależniało młodzieżówkę względem partii macierzystej.

Poważna reorganizacja organizacji nastąpiła w 1931 roku. Wtedy postanowiono połączyć Obóz Wielkiej Polski z Ruchem Młodzieży w jedną organizację. Ruch ten miało mieć jedynie charakter zewnętrzny. Reprezentacja partii wciąż rozdzielała młodzież, która była jej przyszłym zapleczem kadrowym, od oficjalnych i czynnych działaczy politycznych. Reorganizacja została przerwana przez rozwiązanie Obozu Wielkiej Polski. Dokonały tego władze sanacyjne w 1933 roku. Jednak nie był to koniec ruchów młodzieżowych endecji. Stronnictwo Narodowe powstałe w 1928 roku było bezpośrednią sukcesorką Związku Ludowo-Narodowego mimo tego, że dwa lata wcześniej powstał Obóz Wielkiej Polski.

Zobacz także: Prezydenci III RP – polityczny exodus

Stronnictwo Narodowe postanowiło przejąć młodzież wcześniej działającą w Obozie Wielkiej Polski i stworzyć w 1933 roku Sekcję Młodych Stronnictwa Narodowego, która miała być bezpośrednią kontynuatorką Ruchu Młodych Obozu Wielkiej Polski. Nie obyło się bez rozłamów. W podobnym czasie powstał również Związek Młodych Narodowców, który postulował zjednoczenie obozu narodowego z piłsudczykami. W 1934 roku uwidoczniły się tendencje autonomiczne Sekcji Młodych, próby załagodzenia napięć ze strony SN na niewiele się zdały. Pojawiły się nawet pogłoski o możliwości odłączenia się młodzieżówki od partii macierzystej, co jednak zostało w porę zdementowane. Niestety widoczne różnice doprowadziły do powstania Obozu Narodowo Radykalnego (ONR), czyli rozłamu wewnątrz młodzieżowej części Sekcji Młodych. ONR został zdelegalizowany jeszcze tego samego roku przez sanację.

Istniały również organizacje młodzieżowe powiązane z sanacją, czyli Piłsudskim. Jedną z czołowych organizacji młodzieżowych działających na rzecz sanacji był Związek Polskiej Młodzieży Demokratycznej założony w 1927 roku po zamachu majowym. Powstał z przeobrażenia Organizacji Młodzieży Narodowej i integracji środowisk młodzieżowych popierających działania i idee Marszałka. W 1935 roku doszło do rozłamu na stronnictwo bardziej lewicowe tzw. ZPMD-Lewica,  które na zjeździe w 1936 przemianował się na Stowarzyszenie Młodzieży Syndykalistycznej, natomiast członkowie o bardziej prawicowych poglądach postanowili zjednoczyć się w 1938 roku z Legionem Młodych tworząc Legion Młodzieży Polskiej. Sam Legion Młodych powstał w 1930 roku z inicjatywy pułkowników związanych z Marszałkiem. Organizacja była swojego rodzaju przeciwwagą dla Związku Polskiej Młodzieży Demokratycznej. Niestety, Legion od początku miał trudności z centralizacją organizacji. Doprowadziło to do załamania w 1933 roku, sytuacji nie poprawiło nawet wydalenie w 1934 dywersyjnej lewicowej grupy, która działała na szkodę spójności organizacji. Po tym wydarzeniu Legion Młodych wystosował deklaracje lojalności wobec rządu. Niestety nie zahamowało to utraty znaczenia organizacji. W 1938 roku Legion połączył się z odłamem ZPMD i wspólnie utworzyli Legion Młodzieży Polskiej.

Po śmierci Marszałka z inicjatywy Edwarda Rydza-Śmigłego powstało nowe ugrupowanie. Obóz Zjednoczenia Narodowego rozpoczął swoją działalność w 1937 roku. Była to partia polityczna mająca za zadanie wspieranie rządu i całej sanacji. Organizacja stawiała na skupienie się społeczeństwa wokół osoby Rydza-Śmigłego oraz armii – miało to zapewnić bezpieczeństwo państwa polskiego. Jej oficjalną młodzieżówką partyjną był Związek Młodej Polski założony również w 1937 roku. Miała ona charakter scentralizowany i autokratyczny. Dołączało do niego wiele osób o poglądach narodowych, nawet ze wcześniej zdelegalizowanych organizacji tj. ONR. Jej egzystencję przerwał wybuch II Wojny Światowej oraz okupacja niemiecka i radziecka.

Historia młodzieżówek w PRLu

Po zakończeniu działań wojennych i osadzeniu w Polsce zależnego rządu komunistycznego swobody zostały ograniczone przez nowy najpierw totalitarny, a w późniejszych latach autorytarny reżim, który eliminował opozycję polityczną. Po II wojnie światowej w Polsce funkcjonowały trzy główne partie: Polska Zjednoczona Partia Robotnicza, Zjednoczone Stronnictwo Ludowe oraz Stronnictwo Demokratyczne. Młodzieżówką Stronnictwa Demokratycznego był Związek Młodzieży Demokratycznej założony w 1945 roku po zakończeniu działań wojennych. Niestety po sfałszowanym referendum oraz wyborach już w 1948 roku młodzieżówka połączyła się z innymi organizacjami młodzieżowymi tj. Związek Walki Młodych, Związek Młodzieży Wiejskiej RP Wici, Organizacja Młodzieży Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego w Związek Młodzieży Polskiej.

Zjednoczone Stronnictwo Ludowe na początku nie posiadało własnej organizacji młodzieżowej, jednak można wskazać jego nieoficjalne powiązania ze Związkiem Młodzieży Wiejskiej Wici powstałym w 1928 roku i reaktywowanym w 1944. Wszedł on w skład Związku Młodzieży Polskiej, jednak po jego rozwiązaniu w 1957 roku praktycznie od razu został ponownie reaktywowany, lecz tym razem już pod pełną kontrolą ZSL oraz PZPR. Dalszy rozwój organizacji poskutkował zmianą jej nazwy na Związek Socjalistycznej Młodzieży Wiejskiej i włączeniem jej w 1973 do Federacji Socjalistycznych Związków Młodzieży Polski. Po zmianie systemowej w Polsce reaktywowała się i stała nieformalną młodzieżówką Polskiego Stronnictwa Ludowego, które zostało zastąpione Forum Młodych Ludowców.

Zobacz także: Z prawem nie trzeba się zgadzać. Prawa trzeba przestrzegać [FELIETON]

Polska Zjednoczona Partia Robotnicza powstała w wyniku fuzji Polskiej Partii Robotniczej oraz Polskiej Partii Socjalistycznej. Do czasu zjednoczenia w PZPR, PPR posiadał swoją młodzieżówkę w postaci Związku Walki Młodych powstałą oficjalnie w 1943 i po utworzeniu Związku Młodzieży Polskiej w 1948 tworzyło część oficjalnej młodzieżówki PZPR. Organizacja zaczęła podupadać w 1955 roku; tzw. odwilż gomułkowska doprowadziła do zaostrzenia się kryzysu w młodzieżówce, a następnie jej rozwiązania w 1957 roku. Jednak PZPR powołał na jej miejsce nową organizację pod nazwą Związku Młodzieży Socjalistycznej. Jego cele i działalność tak naprawdę nie różniły się niczym w stosunku do poprzedniego Związku Młodzieży Polskiej. ZMS był inicjatorem utworzenia w 1973 Federacji Socjalistycznej Młodzieży Polski mającej za zadanie zrzeszanie wszystkich tego typu organizacji w jeden organizm. Powołane do życia w 1973 roku FSMP skupiało wszelkie organizacje młodzieżowe w państwie. Federacja była ośrodkiem kontrolującym działania tych organizacji. Jej upadek zaczął się w 1980, a oficjalnie została rozwiązana w 1981, po tym roku organizacje tworzące Federacje działały oddzielnie . 

Okres po II Wojnie Światowej cechował się silną centralizacją młodzieżówek i praktycznie pełną zależnością od partii macierzystej, co jest znamienne dla reżimów totalitarnych czy autorytarnych. Dopiero wraz ze zmianą systemową, która doprowadziła do upadku komunizmu i umożliwiła liberalizację życia społecznego oraz politycznego, razem z tworzącymi się ugrupowaniami politycznymi powstawały ich młodzieżówki. Można powiedzieć, że po 1989 roku na mocy radykalnych przekształceń społecznych zostały stworzone warunki dla pluralizmu politycznego oraz społeczeństwa obywatelskiego, które zachęcały do tworzenia organizacji politycznych.

Początkowy okres między rokiem 1989 a 2001 dla samych młodzieżówek można określić jako niestabilny. Cechował się ich silną zależnością od partii macierzystych. Było to spowodowane przekształceniami ustrojowymi z reżimu autorytarnego w reżim demokratyczny o modelu liberalnym. W okresie tym powstawały takie młodzieżówki jak: Unia Młodzieży Demokratycznej, Forum Młodych Unii Demokratycznej, Federacja Młodych Unii Pracy, Socjaldemokratyczną Frakcję Młodych Socjaldemokracji Rzeczpospolitej Polski, Stowarzyszenie Młodej Lewicy Demokratycznej, Sojusz Młodej Lewicy, Federację Młodych Ruchu Odbudowy Polski. Funkcjonowały również młodzieżówki sprzed 1989 roku: Związek Socjalistycznej Młodzieży Polski, Związek Młodzieży Wiejskiej,  który w latach 80. był powiązany z PZPR przez osobę przewodniczącego, który był jednocześnie funkcjonariuszem partyjnym.

Podsumowanie

Geneza i historia młodzieżówek partii politycznych sięga czasów systematycznego zwiększania partycypacji szerszech rzeszy ludzi w procesie decyzyjności politycznej. W demokracji liberalnej młodzieżówki głównie powstawały z inicjatywy swojej partii, która dzięki temu mogła poszerzyć grono swoich sympatyków oraz szkolić przyszłe kadry partyjne. Takie podejście wiązało ściśle młodzieżówkę z jej partią ze znacznie dominującą rolą tej drugiej, mimo posiadanej autonomii w pewnych obszarach młodzieżówkę zazwyczaj można było określić jako wewnątrzpartyjną organizację młodzieżową. W późniejszych latach wraz z rozwojem kolektywistycznej i egalitarnej myśli socjalistycznej młodzież sama zrzeszała się w organizację, które następnie podejmowały współpracę z partiami politycznymi. W tym przypadku młodzieżówka posiadała więcej swobody w działaniach oraz samostanowieniu, doprowadzało to jednak do konfliktów z partią macierzystą, ponieważ ta druga chciała roztaczać nad młodzieżówką jak największą kontrolę.

Totalitaryzm z kolei w pełni podporządkowywał młodzieżówki nie tylko partii, ale również i państwu, z którym partia była utożsamiana. W tym przypadku młodzieżówka nie miała najmniejszej swobody w swoim samostanowieniu oraz podejmowaniu decyzji, państwo totalne roztaczało pełną kontrolę nad organizacją, jednocześnie propagując jedyny poprawny sposób myślenia, czy to komunistyczny, nazistowski czy faszystowski. Młodzieżówki miały charakter organizacji paramilitarnej, z której meli pochodzić przyszli żołnierze reżimu. W tym przypadku nie można mówić o inicjatywie młodzieży, a o biernym podporządkowaniu się decydentom państwowym.

W Polsce powstanie i rozwój młodzieżówek rozpoczął się w I poł. XX w. po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Organizacje młodzieżowe w Polsce rozwijały się prężnie, ponieważ każda opcja polityczna zabiegała o ich poparcie i względy. Dzięki temu mogła poszerzać swoje wpływu oraz zdobyć popleczników do promowania swoich ideałów. Rozwój młodzieżówek w II RP został przerwany w 1939 roku przez najazd dwóch totalitarnych państwa. Organizacje odrodziły się dopiero w czasach PRLu, jednak były już ściśle powiązane z państwem. Wtedy również dochodziło do prób centralizacji młodzieżówek w jedną dużą organizację, nad którą łatwiej było sprawować kontrole.

Bibliografia:

1. Biała Księga Młodzieży Polskiej: Praca z młodzieżą i dla młodzieży w Polsce – Diagnoza stanu w roku 2019, red. B. Fatyga, Warszawa 2019.
2. Cichoracki P., Związek Młodej Polski na Polesiu w latach 1937 -1939, “Rocznik Lubelski”, tom 36, Lublin 2010.
3. Fainsod M., How Russia Is Ruled, Cambridge 1963.
4. Friszke A., Naród, państwo, system władzy w myśli politycznej Związku Ludowo-Narodowego w latach 1919-1926, “Przegląd Historyczny”, nr. 72, Warszawa 1981.
5. Gajzler A., Organizacja Młodzieży Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego (1923-1936), Kraków 1993.
6. Głód S., Miotła P., Młodzież jako grupa społeczna w ujęciu definicji naukowych, “Trendy ve vzdělávání”, tom. 7, nr. 1, red. Č. Serafín, Ołomuniec 2014.
7. Gontarczyk P., Polska Partia Robotnicza droga do władzy (1941 – 1944), Warszawa 2006.
8. Góra W., Refleksje nad historią Polski Ludowej, Lublin 1979.
9. Grunberg K., Hitlerjungend, Toruń 1998.
10. Hajduk Ł., Organizacje młodzieżowe na wsi – przestrzeń przygotowania do aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym – na przykładzie Związku Gmin Jeziora Rożnowskiego, “Dyskursy Młodych Andragogów”, nr. 17, Zielona Góra 2016.
11. Jarosław T., Między „narodowym komunizmem” a „faszyzmem lewicy”. Ideologia Legionu Młodych (1930–1939), “Społeczeństwo i Polityka 2011”, Katowice 2011.
12. Marszał M., Faszyzm i jego oblicza, Wrocław 2020.
13. Olstowski P., Na marginesie dziejów Związku Młodzieży Polskiej ZET i organizacji pochodnych, [w:] Czasy Nowożytne t. 7, Warszawa 1999, s. 125.
14. Prokop P., Analiza działalności i rozwoju polskich młodzieżówek partii politycznych w latach 2001-2007, “Acta Politica” nr 28, Szczecin 2014.
15. Prokop P., Młodzieżówki partii politycznych w Polsce. Analiza rozwoju w latach 2001–2012, “Aktywność polityczna i jej przejawy we współczesnych państwach”, red. J. Jakubowski, B. Pająk-Patkowska, Poznań 2018.
16. R. J. Evans, Nadejście Trzeciej Rzeszy, Oświęcim 2015.
17. Rudnicki S., Rozbicie ruchu młodzieżowego „Obozu Narodowego”, “Dzieje Najnowsze”, tom 9, nr 1, Warszawa 1977.
18. Tyszkiewicz A,, Obóz Wielkiej Polski w Małopolsce 1926 – 1933, Kraków 2004.
19. Webb M., The rise and fall of the Labour league of youth, Huddersfield, 2007.
20. Zieliński K., Uwiedzeni, zmanipulowani, zdesperowani? Młodzież komunistyczna w Drugiej Rzeczypospolitej, Warszawa 2013.
21. Statut Awangardy Młodzieży Faszystowskiej
22. Statut Gioventu Italiana del Littorio
23. Statut Rassemblement National
24. Związek Polskiej Młodzieży Demokratycznej R.P. 1886-1936, Kraków 1936.
25. 100 ans de jeunes communistes et tant d’années d’avenir!, https://www.pcf.fr/100_ans_de_jeunes_communistes_et_tant_d_ann_es_d_avenir, dostęp 01.04.2022.
26. Anatomy of decline – the Young Communist League 1967-86, https://grahamstevenson.me.uk/2008/12/31/anatomy-of-decline-the-young-communist-league-1967-86/, dostęp 24.03.2022.
27. Avanguardia Giovanile Fascista, http://www.mussolinibenito.it/avanguardiagiovanile.htm, dostęp 19.04.2022.
28. Changing times, social networking and enhancing the Party’s role, https://www.cpusa.org/article/changing-times-social-networking-and-enhancing-the-party-s-role, dostęp 14.04.2022.
29. Communist Party of Great Britain History Section, https://www.marxists.org/history/international/comintern/sections/britain/history.htm, dostęp 24.03.2022.
30. Communist Party USA – History, https://cpusa.org/party_info_category/history, dostęp 14.04.2022.
31. Conservative Party,  https://www.britannica.com/topic/Conservative-Party-political-party-United-Kingdom, dostęp 22.03.2022.
32. Droga sekretarza, https://www.polityka.pl/archiwumpolityki/1880976,1,droga-sekretarza.read, dostęp 14.11.2023.
33. Federacji Socjalistycznej Młodzieży Polski, https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Federacja-Socjalistycznych-Zwiazkow-Mlodziezy-Polskiej;3900189.html, dostęp 08.05.2022.
34. Geschichte der Jusos, https://jusos.de/grundlagenhandbuch/geschichte-der-jusos, dostęp 21.04.2022.
35. History and General Information About the Young Democrats of America, https://www.yda.org/history, dostęp 14.04.2022
36. Jeunes Communistes, Qui Sommes-Nous?, https://www.jeunes-communistes.fr/qui-sommes-nous/, dostęp 01.04.2022.
37. Junior Imperial and Constitutional League, https://www.britishmuseum.org/collection/term/BIOG154702, dostęp 22.03.2022.
38. Liberal Party, https://www.britannica.com/topic/Liberal-Party-political-party-United-Kingdom, dostęp 19.04.2022.
39. Mark Clarke expelled from Conservative party for life over bullying claims, https://www.theguardian.com/politics/2015/nov/18/mark-clarke-expelled-from-conservative-party-for-life-over-bullying-cliams, dostęp 22.03.2022.
40. Młodzieżówka, hasło w słowniku, https://sjp.pwn.pl/slowniki/m%C5%82odzie%C5%BC%C3%B3wka.html, dostęp 18.03.2022.
41. Mouvement des jeunes communistes de France, https://archives.seinesaintdenis.fr/Etat-des-fonds-off/p132/Mouvement-des-jeunes-communistes-de-France, dostęp 03.04.2022.
42. Opera Nazionale Balilla, http://www.mussolinibenito.it/operanazionalebalilla.htm, dostęp 19.04.2022.
43. Union des jeunes pour le progrès – Notre Histoire, https://archive.wikiwix.com/cache/index2.php?url=http%3A%2F%2Fujpfrance.fr%2Fnotre_histoire%2F#federation=archive.wikiwix.com, dostęp 10.04.2022.
44. Young Conservatives – about as, https://youth.conservatives.com/about-us, dostęp 22.03.2022.
45. Young Republicans – About, https://www.yrnf.com/about, dostęp 12.04.2022.
46. Youth wing definition, https://www.encyclo.co.uk/meaning-of-Youth_wing, dostęp 17.05.2022.
47. Związek Młodzieży Demokratycznej, https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Zwiazek-Mlodziezy-Demokratycznej;4002333.html, dostęp 08,05,2022.
48. Związek Młodzieży Polskiej, https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Zwiazek-Mlodziezy-Polskiej;4002337.html, dostęp 08.05.2022.
49. Związek Młodzieży Socjalistycznej, https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Zwiazek-Mlodziezy-Socjalistycznej;4002341.html, dostęp 08.05.2022.
50. Związek Młodzieży Wiejskiej, https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Zwiazek-Mlodziezy-Wiejskiej;4002342.html, dostęp 08.05.2022.
51. Związek Polskiej Młodzieży Demokratycznej, https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Zwiazek-Polskiej-Mlodziezy-Demokratycznej;4002404.html, dostęp 6.05.2022.
52. Związek Walki Młodych, https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Zwiazek-Walki-Mlodych;4002465.html, dostęp 08.05.2022.